Αρθρογραφία

Εισαγωγή

Η επίτευξη ουσιαστικής ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών συνιστά έναν από τους πρωταρχικούς στόχους της Ένωσης ήδη από την ίδρυσή της. Το άρθρο 153 ΣΛΕΕ επιτρέπει στην Ένωση να δρα στον ευρύτερο τομέα των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης στην εργασία. Στο πλαίσιο αυτό έχουν συντελεστεί ουσιώδη βήματα προς την εν τοις πράγμασι εξισορρόπηση των φύλων στον τομέα της εργασίας, ωστόσο η καθημερινή πρακτική καταδεικνύει την ύπαρξη ακόμη ζητημάτων που χρήζουν αντιμετώπισης. Ένα από αυτά είναι ακριβώς η υποεκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις διευθυντικών στελεχών. Ενδεικτικά, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, οι γυναίκες που έχουν αναλάβει υψηλόβαθμες θέσεις διευθυνόντων συμβούλων σε εισηγμένες εταιρείες ανέρχεται μόλις σε 4,5% του συνόλου. Ο μέσος όρος των κρατών-μελών της Ένωσης ανέρχεται σε 8,4%, ποσοστό επίσης ιδιαίτερα χαμηλό. Τα στατιστικά στοιχεία καταδεικνύουν μια σημαντική απόκλιση μεταξύ των δύο φύλων ως προς την ανάληψη διευθυντικών θέσεων, μολονότι δύνανται να διαθέτουν τις ίδιες ή και περισσότερες ικανότητες με συγκρίσιμους άντρες διευθύνοντες υπαλλήλους. Προς το σκοπό αυτό, η Ένωση έλαβε δράση και πολύ πρόσφατα εξέδωσε την Οδηγία 2381/2022, με σκοπό τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης της παγιωμένης αυτής κατάστασης.

Η Οδηγία 2381/2022 (σκοπός, πεδίο εφαρμογής)

Οι διατάξεις της Οδηγίας αποσκοπούν στη διασφάλιση της εφαρμογής της αρχής των ίσων ευκαιριών μεταξύ γυναικών και ανδρών και την επίτευξη ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων στις ανώτατες διευθυντικές θέσεις, θεσπίζοντας ένα σύνολο διαδικαστικών απαιτήσεων σχετικά με την επιλογή υποψηφίων για διορισμό ή εκλογή σε θέσεις διευθυντικών στελεχών με βάση τη διαφάνεια και αξιοκρατικά κριτήρια. Το πεδίο εφαρμογής της περιορίζεται μόνο στις εταιρείες, με μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά. Για την επίτευξη της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων, η Ένωση επιστρατεύει το μέτρο της ποσόστωσης. Σύμφωνα με το άρθρο 5 της εν λόγω Οδηγίας, τα μέτρα των κρατών μελών θα πρέπει να είναι τα προσήκοντα, προκειμένου να επιτευχθεί ένας από τους διαζευκτικά αναφερόμενους σκοπούς: Είτε τα μέλη του υποεκπροσωπούμενου φύλου να κατέχουν τουλάχιστον το 40 % των θέσεων μη εκτελεστικών διευθυντικών στελεχών, είτε τουλάχιστον το 33 % όλων των διευθυντικών θέσεων, είτε εκτελεστικών είτε μη εκτελεστικών διευθυντικών στελεχών. Μάλιστα, η Οδηγία προβλέπει μόνο ένα minimum επίπεδο επίτευξης στόχων, καθώς τα κράτη-μέλη δύνανται να προβλέψουν και ευνοϊκότερα μέτρα (άρθρο 9). Το απώτατο χρονικό σημείο που τίθεται για την επίτευξη των ανωτέρω σκοπών, είναι η 30^η Ιουνίου 2026.

Τα μέσα των κρατών μελών για την επίτευξη των στόχων

Για την επίτευξη των αναφερόμενων από την Οδηγία στόχων, οι εισηγμένες εταιρείες οφείλουν να προσαρμόζουν τη διαδικασία επιλογής των υποψηφίων για διορισμό ή εκλογή σε διευθυντικές θέσεις. Οι εν λόγω υποψήφιοι και υποψήφιες επιλέγονται βάσει συγκριτικής αξιολόγησης των προσόντων κάθε υποψηφίου, με βάση τις αρχές της αξιοκρατίας και της διαφάνειας. Για τον σκοπό αυτό, εφαρμόζονται σαφή, ουδέτερα διατυπωμένα και αδιαμφισβήτητα κριτήρια χωρίς διακρίσεις και καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας επιλογής, συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης των προκηρύξεων κενών θέσεων, της φάσης προεπιλογής, της φάσης συμπερίληψης των υποψηφίων σε βραχεία λίστα και της δημιουργίας δεξαμενής υποψηφίων. Τα κριτήρια αυτά καθορίζονται πριν από τη διαδικασία επιλογής (άρθρο 6§1). Όσον αφορά μάλιστα την επιλογή των υποψηφίων για διορισμό ή εκλογή σε διευθυντικές θέσεις, τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι, κατά την επιλογή μεταξύ υποψηφίων που διαθέτουν τα ίδια προσόντα όσον αφορά την επάρκεια, τις ικανότητες και την επαγγελματική επίδοση, δίνεται προτεραιότητα στην υποψηφιότητα του υποεκπροσωπούμενου φύλου, εκτός εάν, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, λόγοι μεγαλύτερης νομικής βαρύτητας, όπως η άσκηση άλλων πολιτικών πολυμορφίας, που προβάλλονται στο πλαίσιο αντικειμενικής αξιολόγησης η οποία λαμβάνει υπόψη την ειδική κατάσταση ενός υποψηφίου του άλλου φύλου και που βασίζεται σε αμερόληπτα κριτήρια, γέρνουν την πλάστιγγα υπέρ του υποψηφίου του άλλου φύλου (άρθρο 6§2).

Υποχρέωση υποβολής εκθέσεων

Τα κράτη μέλη απαιτούν από τις εισηγμένες εταιρείες να παρέχουν στοιχεία στις αρμόδιες αρχές μία φορά ανά έτος σχετικά με την εκπροσώπηση των φύλων στα διοικητικά συμβούλιά τους, κάνοντας διάκριση μεταξύ των εκτελεστικών και των μη εκτελεστικών διευθυντικών στελεχών, και σχετικά με τα μέτρα που έχουν λάβει για την επίτευξη των στόχων που ισχύουν και ορίζονται στο άρθρο 5 παράγραφος 1 και κατά περίπτωση, των στόχων που τίθενται σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 2. Τα κράτη μέλη απαιτούν από τις εισηγμένες εταιρείες να δημοσιεύουν αυτά τα στοιχεία με κατάλληλο και εύκολα προσβάσιμο τρόπο στους δικτυακούς τόπους τους (άρθρο 7).

Κυρώσεις

Οι επιβαλλόμενες κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των εταιρειών καταλείπονται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών – μελών. Μεριμνούν, σύμφωνα με το γράμμα του ενωσιακού νομοθέτη, ώστε να υπάρχουν κατάλληλες διοικητικές ή δικαστικές διαδικασίες που να επιβάλλουν την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την παρούσα οδηγία. Οι κυρώσεις επιβάλλεται να είναι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές. Δύνανται αυτές να περιλαμβάνουν πρόστιμα ή τη δυνατότητα δικαστικού οργάνου να ακυρώνει ή να εξαφανίζει απόφαση σχετικά με την επιλογή διευθυντικών στελεχών κατά παράβαση των εθνικών διατάξεων που θεσπίστηκαν δυνάμει του άρθρου 6 (άρθρο 8).

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, οι νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις με σκοπό τη συμμόρφωση  των κρατών-μελών στην Οδηγία, είναι επιβεβλημένο να εκδοθούν μέχρι τις 28 Δεκεμβρίου 2024. Ο ενωσιακός νομοθέτης φρονεί πως η υφιστάμενη έλλειψη διαφάνειας στις διαδικασίες επιλογής και αξιολογικών κριτηρίων για διευθυντικές θέσεις στα περισσότερα κράτη μέλη αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για μεγαλύτερη έμφυλη ισορροπία μεταξύ των διευθυντικών στελεχών και επηρεάζει αρνητικά τις σταδιοδρομίες των υποψηφίων στα διοικητικά συμβούλια. Μέσω της Οδηγίας 2381/2022, σκοπείται η ανάσχεση της παθογενούς αυτής κατάστασης, μέσω της καθιέρωσης αξιοκρατικών, διαφανών διαδικασιών. Αναμένεται, ωστόσο, η ενσωμάτωση της Οδηγίας στο ελληνικό δίκαιο, προκειμένου να αποτελέσουν αντικείμενο αξιολόγησης οι επιλογές του εθνικού νομοθέτη.