Αρθρογραφία

Η συνδικαλιστική ελευθερία, όπως κατοχυρώνεται συνταγματικά στο άρθρο 23§1 αξιώνει την αποχή του κράτους από κάθε ενέργεια που δύναται να παρεμποδίσει τη συνδικαλιστική δράση και παράλληλα, καθιερώνει την υποχρέωση λήψης θετικών μέτρων για τη διασφάλισή της. Ο προστατευτικός σκοπός της διάταξης αυτής θα ματαιωνόταν, εάν ο νομοθέτης δε λάμβανε μέριμνα για την αποτροπή δυσμενών ενεργειών έναντι των εργαζομένων, ως αντίδραση απέναντι στη συνδικαλιστική τους δράση. Το επαχθέστερο μέτρο αποτελεί η καταγγελία της σύμβασης εργασίας, γι’ αυτό και ο νομοθέτης, υλοποιώντας την παραπάνω συνταγματική επιταγή, παρέχει ειδική προστασία στους εργαζόμενους και ιδιαίτερα, στα συνδικαλιστικά στελέχη από την απόλυση. Ανάλογα με τον κίνδυνο, στον οποίο οι εργαζόμενοι εκτίθενται, ο νομοθέτης διαχωρίζει στον Ν. 1264/1982 σε γενική και ειδική προστασία. Η γενική προστασία του άρ. 14§4 Ν. 1264/1982 αφορά σε όλους τους εργαζομένους, συνδικαλισμένους ή μη. Προϋπόθεση αποτελεί η συνδικαλιστική δράση του εργαζομένου να τελεί σε αιτιώδη συνάφεια με την απόλυση, με την έννοια ότι έδρασε καθοριστικά στη λήψη της απόφασης για καταγγελία της σύμβασης από τον εργοδότη (ΑΠ 2183/2014). Πάντως, δεν απαιτείται να αποτελεί τον κύριο ή μοναδικό λόγο καταγγελίας (ΑΠ 713/2010). Κατά πάγια νομολογία, νόμιμη συνδικαλιστική δράση αποτελεί και το δικαίωμα της απεργίας, καθώς και οι ενέργειες που αποσκοπούν στη κήρυξή της και γενικότερα, κάθε δραστηριότητα που αποσκοπεί στη διαφύλαξη και προαγωγή των εργασιακών, οικονομικών, ασφαλιστικών, κοινωνικών και συνδικαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων (ΑΠ 927/2017). Ωστόσο, η δράση αυτή δε θα πρέπει να επηρεάζει (άμεσα ή έμμεσα) το ρυθμό της εκτελούμενης εργασίας (ΑΠ 1394/2019). Στον αντίποδα, το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής της ειδικής προστασίας περιορίζεται μόνο στα λεγόμενα συνδικαλιστικά στελέχη, σε όσους δηλαδή περιοριστικά αναφέρονται στο άρθρο 14§5 του Ν. 1264/1982: Μέλη της διοίκησης της συνδικαλιστικής οργάνωσης, μέλη της διορισμένης από το δικαστήριο προσωρινής διοίκησης της συνδικαλιστικής οργάνωσης και μέλη της προσωρινής διοίκησης κατά την σύστασή της. Η προστασία των ανωτέρω προσώπων, ωστόσο, τελεί υπό ορισμένους αριθμητικούς περιορισμούς. Η προστασία παρέχεται κλιμακωτά, ανάλογα με τον αριθμό των μελών του σωματείου. Σύμφωνα με το άρθρο 14§6 του Ν. 1264/1982, όπως αυτό τροποποιήθηκε πρόσφατα με το Ν. 4808/2021, προστατεύονται πέντε μέλη της διοίκησης, αν το σωματείο αριθμεί ως διακόσια μέλη, επτά μέλη, αν η οργάνωση αριθμεί ως χίλια μέλη και τέλος, εννέα μέλη, αν η οργάνωση έχει πάνω από χίλια μέλη. Αξίζει να σημειωθεί πως με το Ν. 4808/2021 ο αριθμός των προστατευόμενων μελών της διοίκησης μειώθηκε κατά δύο. Στην παράγραφο 7 του άρθρου 14, η οποία εισάγεται για πρώτη φορά με τον νέο Νόμο, ρυθμίζεται και η περίπτωση της ύπαρξης περισσότερων συνδικαλιστικών οργανώσεων στον ίδιο εργοδότη. Αυτονόητο είναι, πως οι εργαζόμενοι που έθεσαν απλώς υποψηφιότητα για το Διοικητικό Συμβούλιο συνδικαλιστικής οργάνωσης καλύπτονται από τη γενική προστασία του άρθρου 14§4, αφού ο νόμος δεν περιέχει κάποια ειδική πρόβλεψη. Επιπρόσθετα προς τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, η παράγραφος 8 του άρθρου 14 προσθέτει στο προστατευτικό πεδίο του νόμου και τα ιδρυτικά μέλη της συνδικαλιστικής οργάνωσης. Ανάλογοι περιορισμοί, ωστόσο, τίθενται και σε αυτή την παράγραφο, όπου αναφέρεται πως μόνο τα πρώτα είκοσι ένα ιδρυτικά μέλη της πρώτης υπό σύσταση οργάνωσης προστατεύονται, εφόσον στην επιχείρηση εργάζονται περισσότεροι από 80 εργαζόμενοι. Η διάρκεια της παρεχόμενης ειδικής προστασίας δεν είναι απεριόριστη. Ως προς τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, αυτή διαρκεί όσο και η θητεία του και για ένα χρόνο επιπλέον, μετά την για οποιοδήποτε λόγο, λήξη της (14§5 Ν. 1264/1982). Ως προς τα ιδρυτικά μέλη συνδικαλιστικής οργάνωσης, αυτή εκτείνεται ως ένα έτος από την υπογραφή της συστατικής πράξης (14§8 Ν. 1264/1982). Μάλιστα, τελεί υπό την προϋπόθεση της πραγματικής σύστασης του σωματείου, αφού κατά τα οριζόμενα στο ίδιο άρθρο, αν η οργάνωση δε συσταθεί μέσα σε 6 μήνες από την υπογραφή της πράξης, η προστασία παύει και θα ισχύει για τα μέλη της επόμενης υπό σύσταση οργάνωσης (όχι για ένα χρόνο, αλλά για τους 6 μήνες που υπολείπονται για τη συμπλήρωσή του έτους). Για να ενεργοποιηθεί η ειδική προστασία υπέρ συγκεκριμένου εργαζομένου, θα πρέπει αυτός να εμπίπτει, αρχικά, σε μια από τις περιπτώσεις προσώπων που περιοριστικά αναφέρει το άρθρο 14 του Ν. 1264/1982. Περαιτέρω, θα πρέπει να απασχολείται με έγκυρη σύμβαση εργασίας. Η συγκεκριμένη προϋπόθεση αμφισβητείται από μερίδα της θεωρίας, ως προς την ορθότητά της, διότι προστασία που παρέχει ο Ν. 1264/1982 δεν έχει ως επίκεντρο τη σύμβαση εργασίας, αλλά τη συνδικαλιστική ιδιότητα του εργαζόμενου, ως απόρροια της συνταγματικά κατοχυρωμένης συνδικαλιστικής ελευθερίας. Άλλωστε, και η ίδια η διατύπωση του νομοθέτη καταδεικνύει τη βούλησή του να προστατεύονται και οι έχοντες άκυρη σύμβαση εργασίας, αφού κάνει λόγο για «σχέση εργασίας». Έχει εκφραστεί, τέλος, η άποψη πως μεγαλύτερη είναι η σημασία του ίδιου του λόγου της ακυρότητας, για να κριθεί αν το πρόσωπο θα εμπίπτει στο προστατευτικό πεδίο του νόμου. Παράλληλα, δεν απαιτείται, πλέον, γνώση της συνδικαλιστικής ιδιότητας, καθώς με τις αλλαγές που επήλθαν με το Ν. 4808/2021, ο νομοθέτης παραπέμπει ευθέως στις διατάξεις της προστασίας της μητρότητας (άρθρο 15§1 Ν. 1483/1984), όπου η προστασία παρέχεται στη μητέρα, ανεξαρτήτως γνώσης της εγκυμοσύνης από τον εργοδότη ή την ίδια την κυοφορούσα. Τέλος, η νομολογία απαιτεί να υπάρχει δυνατότητα απασχόλησης του εργαζόμενου στην επιχείρηση (ΑΠ 84/2010). Αυτό σημαίνει, αυτονόητα, πως σε περίπτωση μη ύπαρξης αντικειμένου απασχόλησης καθίσταται ανεφάρμοστη η προστασία των συνδικαλιστικών στελεχών (ΑΠ 1327/2020). Οι σημαντικότερες μεταβολές που επέφερε ο Ν. 4808/2021 αφορούν στο περιεχόμενο της προστασίας των συνδικαλιστικών στελεχών. Όπως ήταν διαμορφωμένο το νομικό καθεστώς πριν τον νέο νόμο, η προστασία διαρθρωνόταν σε δύο σκέλη: Ένα προληπτικό και ένα κατασταλτικό. Η προληπτική προστασία προβλεπόταν στο άρθρο 15 Ν. 1264/1982 και αφορούσε στη σύσταση της «Επιτροπής Προστασίας Συνδικαλιστικών Στελεχών». Αρμοδιότητα της επιτροπής ήταν να διαγνώσει, πριν την καταγγελία της σύμβασης του συνδικαλιστικού στελέχους, τη συνδρομή ενός από τους έξι (6) περιοριστικά αναφερόμενους λόγους, που καθιστούσαν την καταγγελία επιτρεπτή και προβλέπονταν από το άρθρο 14§10 του εν λόγω νόμου. Η κρίση της επιτροπής για τη συνδρομή ενός από τους αναφερόμενους στο ανωτέρω άρθρο λόγους ήταν δεσμευτική για τα πολιτικά δικαστήρια. Η κατασταλτική προστασία συνίστατο ακριβώς στην απαγόρευση της απόλυσης των συνδικαλιστικών στελεχών, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που περιοριστικά ανέφερε ο νόμος (14§10 Ν. 1264/1982, όπως ήταν διαμορφωμένο πριν τις πρόσφατες τροποποιήσεις). Δεδομένης της περιοριστικής απαρίθμησης του νόμου, δεν επιτρεπόταν η καταγγελία για λόγους άλλους, πέρα από εκείνους που προέβλεπε η παρ. 10 του άρθρου 14, ούτε με διεύρυνση τους με τη μέθοδο της αναλογίας (ΑΠ 860/2015). Ωστόσο, σε περίπτωση που η συμπεριφορά του συνδικαλιστικού στελέχους εξερχόταν από τα όρια της γνήσιας συνδικαλιστικής δράσεως (14§1 Ν. 1264/1982), και εξικνείτο μέχρι διαπράξεως ποινικού αδικήματος σε βάρος του εργοδότη ή μέχρι σημείου παραβάσεως θεμελιωδών υποχρεώσεων του προστατευόμενου συνδικαλιστή, ή με πράξεις ή παραλείψεις του, εκ κακοβουλίας του έχει καταστήσει αδύνατη ή έχει θέσει σε κίνδυνο τη λειτουργία της επιχειρήσεως ή του τμήματος στο οποίο εργάζεται, τότε η επίκληση προστασίας του λόγω ακυρότητας της καταγγελίας της εργασιακής συμβάσεως ως συνδικαλιστικού στελέχους, για απόληψη αποδοχών υπερημερίας και επαναπρόσληψή του, μπορεί να αποκρουστεί από τον εργοδότη ως καταχρηστική (ΑΠ 443/2016, 860/2015, 84/2010). Με την παραπάνω πάγια νομολογία, τα πολιτικά δικαστήρια κατόρθωσαν να διευρύνουν την περιοριστική απαρίθμηση του νομοθέτη, προστρέχοντας σε εφαρμογή της διάταξης του 281 ΑΚ. Διέφυγαν τα πολλές φορές ανεπιεική αποτελέσματα της επιλογής αυτής του νομοθέτη και καθιέρωσαν νομολογιακά την έννοια του σπουδαίου λόγου. Με τις αλλαγές που επέφερε ο Ν. 4808/2021, καταργήθηκε η προληπτική προστασία του άρθρου 15 Ν. 1264/1982. Ως αντιστάθμισμα, το άρθρο 14§10 καθιερώνει πλέον ιδιαίτερα συντμημένες προθεσμίες, παραπέμποντας στις διατάξεις περί απεργίας (22§4), με σκοπό την ταχύτατη ενεργοποίηση της κατασταλτικής προστασίας. Ωστόσο, αυτή η ρύθμιση μόνο περιορισμένα αποτελέσματα δύναται να επιφέρει, δεδομένης της καθυστέρησης στην απονομή δικαιοσύνσης. Ως προς την κατασταλτική προστασία, ο νέος νόμος κατήργησε την περιοριστική απαρίθμηση του άρθρου 14§10 και πλέον κάνει ευθεία παραπομπή στις διατάξεις για την προστασία της μητρότητας (15§1 Ν. 1483/1984), η οποία επιτρέπει καταγγελία για σπουδαίο λόγο. Επομένως, καταγγελία σύμβαση εργασίας συνδικαλιστικού στελέχους επιτρέπεται, όταν υφίστανται περιστατικά ή ακόμη και μεμονωμένο περιστατικό, εξαιτίας των οποίων δεν είναι δυνατόν, κατ` αντικειμενική κρίση σύμφωνα με την καλή πίστη και τα χρηστά ήθη, να αξιωθεί από οιοδήποτε εκ των συμβαλλομένων μερών η συνέχιση της συμβάσεως μέχρι τη συμφωνημένη ή εκ του νόμου υποχρεωτική λήξη της (ολ. ΑΠ 10/1995). Ενδεικτικά, η νομολογία έχει δεχτεί πως πληρούται η έννοια του σπουδαίου λόγου σε περίπτωση κατά την οποία συνδικαλιστικό στέλεχος που είχε θέση διευθυντή υποκαταστήματος τράπεζας προέβη σε παραλείψεις και παρεκκλίσεις, οι οποίες προκάλεσαν σημαντική οικονομική ζημία στην τράπεζα (ΑΠ 443/2016)· σε περίπτωση απόλυσης συνδικαλιστικού στελέχους που προκαλούσε αναταραχές στην επιχείρηση, με σκοπό τη διασφάλιση της εργασιακής ειρήνης (ΑΠ 860/2015). Στην έννοια του σπουδαίου λόγου το δίχως άλλο υπάγεται και η αδικαιολόγητη άρνηση εκτέλεσης των συμβατικών υποχρεώσεων εκ μέρους του προστατευόμενου εργαζομένου (ΑΠ 182/2019). Αντίθετα, κρίθηκε πως  μόνη η τυχόν πλημμελής άσκηση των εργασιακών καθηκόντων εκ μέρους του προστατευόμενου συνδικαλιστικού στελέχους, εφόσον δεν αποτελεί συμπεριφορά κακόβουλη ή εξερχόμενη των ορίων της γνήσιας συνδικαλιστικής δράσης, δεν καθιστά καταχρηστική την άσκηση των δικαιωμάτων εκ μέρους του, λόγω της παράλειψης του εργοδότη να τηρήσει τη διαδικασία του άρθρου 14 ν. 1264/1982 για την καταγγελία της σύμβασης εργασίας (Εφ Θεσσ. 1263/2020). Παράβαση της διάταξης του άρθρου 14 Ν. 1264/1982 επιφέρει ακυρότητα της απόλυσης, επομένως ο εργαζόμενος έχει αξίωση επαναπασχόλησης και μισθών υπερημερίας. Ωστόσο, η προσβολή του κύρους της απόλυσης είναι σχετική υπέρ του εργαζομένου, ο οποίος μπορεί να παραιτηθεί από αυτήν και να ζητήσει να του επιδικαστεί η νόμιμη αποζημίωση (ΑΠ 277/2016). Πλέον, με το άρθρο 66§4 Ν. 4808/2021 ο εργαζόμενος δύναται, αντί για αναγνώριση της ακυρότητας, να ζητήσει την επιδίκαση μιας πρόσθετης αποζημίωσης. Γίνεται επομένως εύκολα αντιληπτή η ανάγκη αποτελεσματικής προστασίας των συνδικαλιστικών στελεχών, οι οποίοι αποτελούν την «αιχμή του δόρατος». Οι ως άνω προστατευτικές διατάξεις τέθηκαν για να διαφυλαχθούν όσοι, λόγω της αναπτυσσόμενης συνδικαλιστικής τους δράσης έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα του εργοδότη, με αποτέλεσμα την όξυνση της σχέσης τους με αυτόν. Αυτονόητα όμως, αν η δράση τους υπερβαίνει τα όρια της νόμιμης συνδικαλιστικής δράσης,  ο εξαναγκασμός του εργοδότη να έχει στην εργασία του τέτοιους μισθωτούς υπερβαίνει τα όρια της καλής πίστης και των χρηστών ηθών (ΑΠ 390/2021).