Εισαγωγή
Η αμοιβή του εργαζομένου στο πλαίσιο της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας τελεί σε συνάφεια με τον συμφωνημένο ή εκ του νόμου καθορισμένο χρόνο εργασίας. Ο εργαζόμενος δηλαδή θέτει στη διάθεση του εργοδότη την εργασιακή του δύναμη, για το διάστημα που το ωράριό του προβλέπει. Αυτονόητο, επομένως είναι, πως σε περίπτωση που ο εργαζόμενος υποχρεούται να υπερβεί τα ανωτέρω όρια ή εργαστεί σε χρονική περίοδο που συνεπάγεται επιβάρυνση του, να δικαιούται πρόσθετη αμοιβή. Πρόκειται κατά περίπτωση, για υπερεργασία ή υπερωριακή απασχόληση, είτε για περιπτώσεις εργασίας κατά την Κυριακή ή στη διάρκεια της νύχτας.
Η διάκριση νόμιμου και συμβατικού ωραρίου
Για να γίνει αντιληπτή η διάκριση ανάμεσα στην υπερεργασία και την υπερωρία, είναι επιβεβλημένη πρωτίστως η εννοιολογική διάκριση μεταξύ νόμιμου και συμβατικού ωραρίου. Νόμιμο ωράριο καλείται το νομοθετικά καθοριζόμενο ωράριο. Πιο συγκεκριμένα, αφορά στα ανώτατα όρια εργασίας σε ημερήσια και εβδομαδιαία βάση, τα οποία τίθενται εκ του νόμου. Σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς, επί 5ήμερης εργασίας προβλέπεται εργασία κατ’ ανώτατο όριο 9 ωρών ανά ημέρα (επομένως συνολικά 45 ώρες εβδομαδιαίως) και επί 6ήμερης εργασίας, 8 ωρών ανά ημέρα (επομένως συνολικά 48 ώρες εβδομαδιαίως) (άρθρο 58 Ν. 4808/2021). Αντίθετα, συμβατικό ωράριο καλείται το καθοριζόμενο στο πλαίσιο ατομικής σύμβασης εξαρτημένης εργασίας ή συλλογικών συμβάσεων. Το ωράριο αυτό δύναται να είναι ευνοϊκότερο από το νόμιμο, ποτέ όμως να υπερβαίνει τα ανώτατα εκ του νόμου όρια. Ήδη από το 1984, η ΓΣΕΕ με Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση καθιέρωσε το ανώτατο όριο των 40 ωρών εργασίας εβδομαδιαίως. Αυτό αντιστοιχεί σε 8 ώρες ημερησίως, σε περίπτωση 5ήμερης εργασίας και σε 6 ώρες και 40 λεπτά σε περίπτωση 6ήμερης εργασίας (βλ. και άρθρο 55 Ν. 4808/2021).
Υπερεργασία – Υπερωρία
Η διάκριση των υπερβάσεων του ωραρίου απασχόλησης ήταν επιβεβλημένη, διότι αφενός συντρέχουν υπό διαφορετικές προϋποθέσεις, αφετέρου επιφέρουν διαφορετική προσαύξηση του ημερομισθίου ή ωρομισθίου κατά περίπτωση. Υπερεργασία (απλή) συντρέχει σε περίπτωση υπέρβασης του καθορισμένου χρόνου εργασίας ως τη συμπλήρωση των 40 ωρών εβδομαδιαίως. Υπερεργασία (θεσμοθετημένη) συντρέχει στην περίπτωση που πραγματοποιείται υπέρβαση του ημερήσιου χρόνου εργασίας, εφόσον αυτή δεν υπερβαίνει τον ανώτατο νόμιμο εβδομαδιαίο χρόνο εργασίας. Σε περίπτωση δηλαδή 5ήμερης εργασίας 40 ωρών εβδομαδιαίως, θεσμοθετημένη υπερεργασία θεωρείται η απασχόληση κατά την 41η ως και την 45η ώρα, ενώ σε περίπτωση 6ημερης εργασίας 40 ωρών, κατά την 41η ως και την 48η ώρα. Αντίθετα, υπερωρία συντρέχει όταν υπερβαίνεται και το ανώτατο όριο του νομοθετικά καθορισμένου ωραρίου, δηλαδή όταν υπερβαίνει τις 45 ή 48 ώρες εβδομαδιαίως κατά περίπτωση. Τα ανωτέρω προβλέπονται στο άρθρο 58 του Ν. 4808/2021. Αξίζει να σημειωθεί, πως η απλή υπερεργασία δύναται να επιβληθεί ακόμη και μονομερώς, όταν προκύπτουν έκτακτες ανάγκες για περισσότερη εργασία παροδικής φύσης. Όταν αυτό δεν προσκρούει στην καλή πίστη, ο εργαζόμενος δύναται να αρνηθεί (ΑΚ 659).
Προσαυξήσεις αμοιβής σε περίπτωση υπερβάσεων ωραρίου
Αυτονόητη συνέπεια της υπέρβασης του ωραρίου αποτελεί η αμοιβή του εργαζόμενου, στο πλαίσιο της ανταλλακτικής του σχέσης με τον εργοδότη και μάλιστα προσαυξημένη. Η προσαύξηση συνιστά ένα αντιστάθμισμα της δέσμευσης του εργαζόμενου για το επιπλέον χρονικό διάστημα, που στερεί τον χρόνο αυτό από την προσωπική του ζωή. Ειδικότερα, η απλή υπερεργασία αμείβεται με το ωρομίσθιο κατά περίπτωση του εργαζομένου, χωρίς προσαυξήσεις. Αντίθετα, σύμφωνα με το άρθρο 58 του Ν. 4808/2021 όταν η υπέρβαση του ωραρίου συνιστά θεσμοθετημένη υπερεργασία κατά τα ανωτέρω, αυτή αμείβεται με το ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 20%. Όταν συνιστά υπερωρία, οφείλουμε να διακρίνουμε μεταξύ νόμιμης και παράνομης υπερωρίας. Νόμιμη καλείται η υπερωρία, για την οποία τηρήθηκαν οι κατά περίπτωση προβλεπόμενες νόμιμες διατυπώσεις. Όταν λοιπόν αυτή είναι νόμιμη, αφορά ως τρείς ώρες ημερησίως και πάντως μέχρι τη συμπλήρωση 150 ωρών ετησίως, αμείβεται με το ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 40%. Όταν αντίθετα είναι παράνομη, δεν έχουν τηρηθεί δηλαδή οι προβλεπόμενες διατυπώσεις, καταβάλλεται το ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 120%.
Εργασία την Κυριακή
Η εργασία την Κυριακή είναι γενικώς απαγορευμένη. Πρόκειται για ημέρα υποχρεωτικής αργίας, 24ωρης υποχρεωτικής εβδομαδιαίας ανάπαυσης, με τις εξαιρέσεις από τον κανόνα αυτόν να προβλέπονται ρητά στο άρθρο 63 του Ν. 4808/2021. Ενδεικτικά εμπίπτουν στην εξαίρεση του άρθρου 63 οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, τα υγειονομικά ιδρύματα, τα καταστήματα εστίασης, οι επιχειρήσεις υπηρεσιών μεταφοράς κ.α. Πλέον, η υποχρέωση 24ωρης ανάπαυσης την Κυριακή έχει ανατραπεί και για τα εμπορικά καταστήματα. Αν ο εργαζόμενος απασχολείται την Κυριακή και αυτή είναι νόμιμη σύμφωνα με τις προβλέψεις του νομοθέτη, προβλέπεται προσαύξηση 75% του νόμιμου μισθού ή ωρομισθίου κατά περίπτωση. Ο νόμιμος μισθός αφορά στον κατώτατο μισθό, ο οποίος από 1/5/2022 ανέρχεται σε 713 ευρώ. Όταν η απασχόληση την Κυριακή είναι παράνομη, οφείλεται και πάλι αμοιβή προσαυξημένη κατά 75%. Εάν, πέρα από την εργασία κατά την Κυριακή συντρέχει και άλλος λόγος προσαύξησης (λ.χ. υπερωρία κατά την Κυριακή), τότε αυτές σωρεύονται.
Νυχτερινή εργασία
Η νυχτερινή εργασία προσδιορίζεται χρονικά κατά το διάστημα από τις 10 το βράδυ, ως τις 6 το πρωί. Ο μισθωτός στην περίπτωση αυτή δικαιούται αμοιβή προσαυξημένη κατά 25% επί του νόμιμου ωρομισθίου. Αν δε, η νυχτερινή εργασία συμπίπτει με εργασία την Κυριακή, προβλέπεται όπως αναφέρθηκε ανωτέρω προσαύξηση 75%, επομένως οι προσαυξήσεις σωρεύονται.
Διεκδίκηση των αξιώσεων
Επειδή στην πράξη, είναι σύνηθες σε τέτοιες περιπτώσεις να μην τηρούνται οι τεθειμένες μισθολογικές ρυθμίσεις, γεγονός που συνιστά κατάφωρη παραβίαση θεμελιώδους δικαιώματος του εργαζομένου, είναι δυνατή η διεκδίκησή τους. Ο εργαζόμενος, επί μη καταβολή των ανωτέρω, δύναται να προβεί σε δικαστική διεκδίκησή τους. Πρόκειται για μισθολογικές αξιώσεις, οι οποίες υπόκεινται σε πενταετή παραγραφή (ΑΚ 250), η οποία εκκινεί από την τελευταία ημέρα του έτους που γεννήθηκαν οι αξιώσεις και ήταν δυνατή η δικαστική τους επιδίωξη. Για να είναι ορισμένη η αγωγή με την οποία επιδιώκεται η ικανοποίηση αξιώσεων από υπερεργασία και υπερωριακή απασχόληση, πρέπει να αναφέρονται σε αυτή η διάρκεια της ημερήσιας απασχόλησης, αν πρόκειται για υπέρβαση του ημερήσιου ωραρίου, άλλως κατά εβδομάδα, από την οποία θα συνάγονται οι ώρες εργασίας και, συνακόλουθα, οι ώρες υπερεργασίας και υπερωρίας, ενώ είναι δυνατόν να προσδιορίζονται αυτές και κατά μέσο όρο την εβδομάδα ή τον μήνα. Πρέπει, επίσης, να αναφέρονται οι νόμιμες ή οι καταβαλλόμενες αποδοχές βάσει των οποίων θα υπολογισθεί το ωρομίσθιο (ΑΠ 1371/2003).
