Αρθρογραφία

Η υπέρβαση του συμβατικά καθορισμένου ωραρίου απασχόλησης συνιστά μια κρίσιμη πτυχή του εργατικού δικαίου, ιδωμένη τόσο από τη σκοπιά της υγείας και της ασφάλειας του εργαζομένου, όσο και από αυτή της αμοιβής που επιβάλλεται να λάβει ο εργαζόμενος για την παροχή της εργασίας του κατά το διάστημα αυτό. Στην καθημερινή πρακτική, ωστόσο, ζήτημα ανακύπτει αναφορικά με τα εχέγγυα της τήρησης της εργατικής νομοθεσίας ως προς το χρόνο εργασίας, ιδίως της δόλιας απόκρυψης του πραγματικού χρόνου απασχόλησης του εργαζόμενου, με σκοπό τη μη καταβολή του ex lege προσαυξημένου ωρομισθίου από τον εργοδότη (οι λεγόμενες απλήρωτες υπερωρίες). Προς το σκοπό αυτό, νομοθετήθηκε πολύ πρόσφατα στη χώρα μας η ψηφιακή κάρτα εργασίας, ως μια ασφαλιστική δικλείδα στην τήρηση του ωραρίου των εργαζομένων. Η ψηφιακή κάρτα εργασίας αποτέλεσε πάγιο αίτημα της ΓΣΕΕ, με σκοπό την πραγματική καταγραφή των ωρών εργασίας των εργαζομένων. Η εφαρμογή της συνεισφέρει στη διασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων του εργαζομένου, όπως του ελεύθερου χρόνου ικανού για την ψυχική, πνευματική και σωματική ανάπαυσή του, αλλά και της δικαιότερης καταβολής του μισθού, καθώς περιορίζονται δραστικά τα περιθώρια υποδήλωσης της εργασίας από τον εργοδότη, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια. Παράλληλα, αντανακλαστικά οφέλη προκύπτουν και για τα δημόσια ταμεία, καθώς εξασφαλίζονται οι εισφορές προς τους ασφαλιστικούς φορείς.

Η ρύθμιση για την εφαρμογή της ψηφιακής καταγραφής του ωραρίου εντάσσεται στο νέο Νόμο 4808/2021. Συγκεκριμένα, προβλέπεται πως «επιχειρήσεις και εργοδότες υποχρεούνται να διαθέτουν και να λειτουργούν ηλεκτρονικό σύστημα μέτρησης του χρόνου εργασίας των εργαζομένων τους, άμεσα συνδεδεμένο και διαλειτουργικό, σε πραγματικό χρόνο, με το Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ. Η μέτρηση του χρόνου εργασίας πραγματοποιείται με τη χρήση ψηφιακής κάρτας εργασίας. Με τη χρήση της, καταγράφεται σε πραγματικό χρόνο στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ κάθε μεταβολή που αφορά στον χρόνο εργασίας των εργαζομένων, όπως ιδίως, η ώρα έναρξης και λήξης της εργασίας, το διάλειμμα, η υπέρβαση του νόμιμου ωραρίου εργασίας και κάθε είδους άδεια» (άρθρο 74§§1,2). Η εφαρμογή του μέτρου ήταν σταδιακή και αφορούσε αρχικά σε τράπεζες και σούπερμαρκετ, εφόσον απασχολούσαν άνω των 250 εργαζομένων. Στη συνέχεια, κατά τη δεύτερη φάση, επεκτάθηκε σε όλους τους λοιπούς κλάδους.

Η επιβολή του νέου συστήματος μέτρησης του χρόνου εργασίας αφορά σε όλες τις μορφές απασχόλησης (πλήρη, μερική, πρακτική άσκηση, ως και τη σύμβαση μαθητείας). Οι επιχειρήσεις – εργοδότες είτε θα διαθέτουν και θα λειτουργούν δικό τους ηλεκτρονικό σύστημα μέτρησης του χρόνου εργασίας του προσωπικού τους, άμεσα συνδεδεμένο και διαλειτουργικό σε πραγματικό χρόνο με το ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ, είτε θα χρησιμοποιούν το λογισμικό που τους παρέχει για το σκοπό αυτόν το Υπουργείο Εργασίας. Πρόκειται για Ψηφιακή Κάρτα Εργασίας σε μορφή QR Code μέσω της εφαρμογής «myErgani mobile app», για χρήση από τον εργαζόμενο, και ανάγνωση της κάρτας με αυτόματη υποβολή της σχετικής πληροφορίας στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ, μέσω της εφαρμογής «Ergani Card Scanner mobile app». Η εγγραφή των πραγματικών στοιχείων απασχόλησης του εργαζομένου στο σύστημα του Υπουργείου Εργασίας αποτελεί την πρώτη ασφαλιστική δικλείδα έναντι σε προσπάθειες υποκαταγραφής του ωραρίου από τον εργοδότη. Προς το σκοπό διασταύρωσης και επιβεβαίωσης των καταγραφόμενων από το σύστημα ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ στοιχείων, ο εργοδότης υποχρεούται εκ των προτέρων να ολοκληρώσει τη διαδικασία απογραφής των εργαζομένων στις επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένου του δανειζόμενου προσωπικού), δηλαδή να καταγράψει τους όρους της εργασιακής τους σχέσης ως προς το χρόνο εργασίας (εβδομαδιαίο ωράριο απασχόλησης, πενθήμερη ή εξαήμερη εργασία, εκ περιτροπής απασχόληση κλπ.). Η υποχρέωση αυτή, μάλιστα, περιλαμβάνει και τους διευθύνοντες υπαλλήλους, για τους οποίους ωστόσο δε δηλώνεται ωράριο. Η τήρηση των στοιχείων αυτών διευκολύνει το έργο των στοχευμένων επιτόπιων ελέγχων από επιθεωρητές του ΣΕΠΕ στις επιχειρήσεις. Δύνανται να διαπιστώσουν, δηλαδή, με περισσή ευκολία, μέσω της διασταύρωσης των στοιχείων, εάν εργαζόμενοι, αν και έχει δηλωθεί στο σύστημα καταγραφής, αποχώρηση από την επιχείρησή τους, συνεχίζουν να εκτελούν τα καθήκοντά τους, καθ’ υπέρβαση του συμβατικά καθορισμένου ωραρίου. Προκειμένου να γίνει αντιληπτή η σημασία της νέας ρύθμισης, χρήζει επισήμανσης πως κατά το παλαιότερο καθεστώς, ο εργοδότης παρείχε ο ίδιος τα στοιχεία στους αρμόδιους φορείς, έχοντας την ευχέρεια τροποποιήσεων, χωρίς οι εργαζόμενοι να έχουν τη δυνατότητα γνώσης αυτών, παρά μόνο εκ των υστέρων. Πλέον, τα προσωπικά στοιχεία έναρξης και λήξης της εργασίας θα είναι προσβάσιμα από κάθε εργαζόμενο, μέσω προσωποποιημένης εφαρμογής, ενώ όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η καταγραφή των στοιχείων τηρείται σε σύστημα του Υπουργείου Εργασίας.

Η απογραφική διαδικασία διαρθρώνεται σε δύο στάδια: Κατά το πρώτο στάδιο πραγματοποιείται η Δήλωση Μεταβολής Στοιχείων Εργασιακής Σχέσης. Αναλυτικότερα, ο εργοδότης δηλώνει τα στοιχεία του ίδιου και του εργαζομένου, καθώς και στοιχεία που αφορούν το ωράριό του (όπως εκτίθεται ανωτέρω: εβδομαδιαίο ωράριο απασχόλησης, διάλειμμα, ευέλικτη προσέλευση). Κατά το δεύτερο στάδιο, πραγματοποιείται η Δήλωση Οργάνωσης Χρόνου Εργασίας, όπου παρέχονται στοιχεία για εργαζομένους με σταθερό εβδομαδιαίο ωράριο απασχόλησης, για εργαζομένους με Μεταβαλλόμενο/Τροποποιούμενο ανά ημέρα ωράριο απασχόλησης και στοιχεία αδειών εργαζομένων (θα υποβάλλεται δήλωση των χορηγουμένων αδειών κάθε μήνα εντός του πρώτου δεκαημέρου του μήνα που ακολουθεί το μήνα χορήγησής τους). Για τις τράπεζες και σούπερμαρκετ που απασχολούν άνω των 250 εργαζομένων, η ολοκλήρωση της απογραφικής διαδικασίας όφειλε να ολοκληρωθεί ως τις 30/11/2022. Για τις λοιπές επιχειρήσεις δεν υφίσταται νομοθετική πρόβλεψη. Μετά την ολοκλήρωση και του δεύτερου σταδίου της Απογραφικής Διαδικασίας για τον εργαζόμενο, κάθε μεταβολή του προγράμματος εργασίας του θα δηλώνεται μέσω της Ψηφιακής Οργάνωσης. Διαφορετικά, δηλώνεται με Ε4 συμπληρωματικού ωραρίου. Αντίθετα, για την αναγγελία νόμιμης υπερωριακής απασχόλησης διατηρείται η υποχρέωση υποβολής Ε8.

Στο πρώιμο στάδιο, στο οποίο βρίσκεται ακόμη η εφαρμογή της νέας ρύθμισης, μοιραία ανακύπτουν προβληματισμοί. Ειδικότερα, ως προς τους τηλεργαζόμενους, δεν υφίσταται ακόμη δυνατότητα απομακρυσμένης δήλωσης έναρξης/λήξης εργασίας, διότι η ωρομέτρηση μέσω συστήματος Ψηφιακής Κάρτας αφορά αποκλειστικά εργαζόμενους με φυσική παρουσία.Η Αναμένεται προς το σκοπό αυτό προεδρικό διάταγμα, το οποίο θα καθορίσει τη διαδικασία και για τους τηλεργαζόμενους και εργαζόμενους εκτός έδρας. Παράλληλα, διευκρινίσεις παρασχέθηκαν αναφορικά με τους εργαζόμενους μέσω ΕΠΑ (Επιχείρηση Προσωρινής Απασχόλησης). Ο εργαζόμενος απογράφεται και από τον άμεσο και από τον έμμεσο εργοδότη. Ωστόσο, για την ΕΠΑ δεν υφίσταται υποχρέωση υποβολής ψηφιακού ωραρίου, καθώς αυτό αποτελεί υποχρέωση του έμμεσου εργοδότη. Στις περιπτώσεις εργαζομένων που δεν ξεκινούν πάντοτε την ημερήσια απασχόλησή τους από τις εγκαταστάσεις του εργοδότη τους ή και δεν ολοκληρώνουν πάντοτε την εργασία τους αποχωρώντας από τις προαναφερθείσες εγκαταστάσεις (π.χ. ιατρικοί επισκέπτες, επιθεωρητές πωλήσεων, περιοδεύοντες πωλητές, τεχνικοί, οδηγοί), προτείνεται, στην Ψηφιακή Οργάνωση του Χρόνου Εργασίας, να αναγραφεί παρατήρησή πως ο εργαζόμενος, λόγω της φύσης των καθηκόντων του (με επιγραμματική αναφορά των καθηκόντων αυτών), δεν ξεκινά ή και δεν ολοκληρώνει πάντοτε την ημερήσια απασχόλησή του από τις εγκαταστάσεις του εργοδότη του, ώστε να αποφευχθεί η εμφάνιση ανομοιόμορφης καρτοσήμανσης και η πιθανή επιβολή κυρώσεων από το ΣΕΠΕ. Η δήλωση γεγονότος έναρξης / λήξης Κάρτας Εργασίας, θα δύναται να υποβληθεί με μέγιστο χρόνο καθυστέρησης (γεγονότος έναρξης / λήξης) 15 λεπτών. Στην περίπτωση που συντρέχει αντικειμενική αδυναμία άμεσης καταγραφής της πραγματικής έναρξης και λήξης της απασχόλησης για λόγους που δεν ευθύνεται ο εργοδότης (ειδικότερα και μόνον λόγω προβλημάτων στα συστήματα του εργοδότη ή στην ηλεκτροδότηση/τηλεπικοινωνίες ή σύνδεσης με το ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ), προβλέπεται η «Αιτιολόγηση εκπρόθεσμης δήλωσης». Μολονότι η υποχρέωση χρήσης της ψηφιακής κάρτας ανήκει στον εργαζόμενο, την ευθύνη για την ορθή εφαρμογή της ανήκει στον εργοδότη. Ο ίδιος θα πρέπει να πιστοποιεί πως κάθε υπόχρεος εργαζόμενος, αφενός, κάνει χρήση της κάρτας και, αφετέρου, ότι η χρήση αυτή γίνεται ορθά. Παράλληλα, θα πρέπει να ελέγχει τον εργαζόμενο στην περίπτωση που ο τελευταίος παραλείπει ή αρνείται σκοπίμως να «χτυπήσει» την κάρτα του, διότι η επαναλαμβανόμενη μη υποβολή δηλώσεων έναρξης και λήξης στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ συνιστά αιτία ελέγχου από το ΣΕΠΕ.

Η ύπαρξη, ασφαλώς, της καταγραφής αυτής παρέχει αποδεικτικές διευκολύνσεις στους εργαζόμενους, καθώς δύνανται πλέον να αποδείξουν ευχερώς τις υπερβάσεις ωραρίου απασχόλησης και τις λοιπές παραβάσεις του εργοδότη, με παραπομπή στην οικεία εφαρμογή ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ. Σε περίπτωση, μάλιστα, διαπίστωσης παράβασης, έπειτα από τους επιτόπιους ελέγχους του ΣΕΠΕ, προβλέπονται εκ του νόμου διοικητικά πρόστιμα. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 74§4 προβλέπεται πως εάν, κατά τον επιτόπιο έλεγχο σε επιχείρηση, διαπιστωθεί ότι η ψηφιακή κάρτα εργαζόμενου δεν είναι ενεργοποιημένη, επιβάλλεται στον εργοδότη πρόστιμο δέκα χιλιάδων πεντακοσίων (10.500) ευρώ ανά εργαζόμενο που δεν έχει ενεργοποιημένη ψηφιακή κάρτα. Σε περίπτωση που σε τρεις ελέγχους, εντός χρονικού διαστήματος δώδεκα (12) μηνών, διαπιστωθεί η παράβαση της παρούσας επιβάλλεται προσωρινή διακοπή λειτουργίας της επιχείρησης για χρονικό διάστημα δεκαπέντε (15) ημερών. Η Υπουργική απόφαση 80016/2022 του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών υποθέσεων κατηγοριοποίησε μεταξύ άλλων τις παραβάσεις της εφαρμογής του συστήματος ψηφιακής καταγραφής του ωραρίου εργασίας. Ενδεικτικά, λοιπόν, παραβάσεις δύνανται να αποτελέσουν η παράβαση υποχρέωσης του εργοδότη να διαθέτει και να λειτουργεί ηλεκτρονικό σύστημα μέτρησης του χρόνου εργασίας άμεσα συνδεδεμένο και διαλειτουργικό με το ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ· η παράλειψη υποχρέωσης εργοδότη να προβεί στην απογραφική διαδικασία της ψηφιακής οργάνωσης χρόνου εργασίας για το σύνολο των εργαζομένων του, με σύμβαση ή σχέση εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου, οι οποίοι απασχολούνται στην επιχείρηση με φυσική παρουσία συμπεριλαμβανόμενου και του δανειζόμενου προσωπικού· η παράβαση υποχρέωσης εργοδότη να ειδοποιήσει αμέσως, με κάθε πρόσφορο τρόπο, την οικεία Επιθεώρηση Εργασίας σε περίπτωση που επέλθει γεγονός ανωτέρας βίας ή αντικειμενικής αδυναμίας που δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα του εργοδότη, το οποίο εμποδίζει τη λειτουργία του συστήματος μέτρησης του χρόνου εργασίας των εργαζομένων ή τη διαβίβαση των στοιχείων του συστήματος αυτού στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ·

Συνοψίζοντας, η ψηφιακή κάρτα εργασίας συνιστά μια απαραίτητη δικλείδα, μια περαιτέρω εγγύηση της ικανοποίησης του συμφέροντος του εργαζομένου για τήρηση των συμπεφωνημένων στην ατομική σύμβαση εργασίας, αλλά και της υγείας και ασφάλειάς του. Η καταγραφή του ωραρίου εργασίας σε σύστημα που δεν είναι προσπελάσιμο από τον εργοδότη περιορίζει σημαντικά τη δυνατότητα αλλοίωσης των παρεχόμενων στοιχείων, με αποτέλεσμα την δικαιότερη λειτουργία της σχέσης παροχής – αντιπαροχής μεταξύ των μερών.