Αρθρογραφία

Εισαγωγή:

Η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας αποτελεί ένα φαινόμενο που απασχολεί πλήθος εννόμων τάξεων, ανεξαρτήτως του νομικού συστήματος που τις διέπει.  Επισημαίνεται ότι μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα στην Ελλάδα δεν είχε υιοθετηθεί ειδικό νομοθετικό πλαίσιο περί αναγνωρίσεως της σεξουαλικής παρενόχλησης ως μορφή διακριτικής μεταχείρισης. Εντούτοις, και υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικά με εξασφάλιση της ισότητας των φύλων στην απασχόληση, ο Έλληνας νομοθέτης προέβη στην έκδοση του νόμου 3488/2006 με τον οποίο ενσωματώθηκε στην εθνική έννομη τάξη η Οδηγία 2002/73 ΕΚ περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας. Οι ασάφειες όμως που υπήρχαν τόσο αναφορικά με τον προσδιορισμό της αξιόποινης πράξης της σεξουαλικής παρενόχλησης, όσο και με την υιοθέτηση αόριστων εννοιών που διατυπώνονταν στην Οδηγία του 2002, οδήγησαν στην κατάργηση του Ν. 3488/2006 και την αντικατάσταση του με τον Ν. 3896/2010, με τον οποίο η εθνική νομοθεσία εναρμονίσθηκε με την Οδηγία 2006/54/ΕΚ.

Έννοια:

Κατά την διάταξη του άρθρου 3 παρ. 1 στ. δ΄ του Νόμου 3488/2006, όπως τροποποιήθηκε με μία σειρά νομοθετημάτων και ισχύει πλέον μετά τον Ν. 4808/2021, ως σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται «κάθε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα που έχει σαν σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ενός ατόμου, ιδίως με την δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος». Ειδικότερα η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους, όπως για παράδειγμα με υπαινικτικά βλέμματα, προτάσεις σεξουαλικού περιεχομένου, αποστολή μηνυμάτων με αντίστοιχο περιεχόμενο, αποστολή πορνογραφικού υλικού, επιδίωξη σωματικής επαφής κατά την ώρα της εργασίας, ποικίλα σχόλια για την εξωτερική εμφάνιση, υπερβολική οικειότητα, με απειλές κ.ο.κ.

Ακυρότητα απόλυσης:

Οι πιο συχνές περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης που απαντώνται νομολογιακά, αφορούν στην σεξουαλική παρενόχληση που τελείται από τον εργοδότη ή ιεραρχικά ανώτερο πρόσωπο και έχει ως θύμα υπαλλήλους ή υφισταμένους αντίστοιχα. Μάλιστα, αποτελεί συνήθη πρακτική των εργοδοτών όταν το θύμα της σεξουαλικής παρενόχλησης δεν ανταποκρίνεται στις επιθυμίες του, να προβαίνει σε καταγγελία της σύμβασης του. Στην συγκεκριμένη περίπτωση γίνεται λόγος για απολύτως άκυρη καταγγελία της σύμβασης εργασίας του θύματος. Τούτο μάλιστα προβλέπεται ρητώς στη διάταξη του άρθρου 13 του νόμου 4808/2021, το οποίο ορίζει ότι: «Απαγορεύεται και είναι άκυρη η καταγγελία ή η με οποιονδήποτε τρόπο λύση της έννομης σχέσης στην οποία στηρίζεται η απασχόληση, καθώς και κάθε άλλη δυσμενής μεταχείριση προσώπου του άρθρου 3, εφόσον συνιστά εκδικητική συμπεριφορά ή αντίμετρο κατά την έννοια του άρθρου 14 του ν. 3896/2010 (Α’ 207) για περιστατικό βίας και παρενόχλησης του άρθρου 4». Ακόμη όμως και αν ο εργοδότης δεν προβεί σε απόλυση του εργαζομένου-θύματος, η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί μονομερή βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας του μισθωτού και τούτο διότι με τη συμπεριφορά της παρενόχλησης δημιουργείται ένα εκφοβιστικό και δυσάρεστο εργασιακό περιβάλλον για τον εργαζόμενο, ο οποίος με την σειρά του έχει το δικαίωμα να αποχωρήσει από την εργασία, θεωρώντας ότι έχει επέλθει καταγγελία της σύμβασης εργασίας από τον εργοδότη του, διατηρώντας την απαίτηση για την αποζημίωση απολύσεως. Παρά το γεγονός ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων θύμα είναι ο εργαζόμενος, και θύτης ο εργοδότης μπορεί να  εκδηλωθεί η ανωτέρω παρενοχλητική συμπεριφορά και από εργαζόμενο προς εργαζόμενο. Εν προκειμένω, ο εργαζόμενος που δέχεται αυτή την συμπεριφορά οφείλει και δύναται να απευθυνθεί στον εργοδότη του ή σε πρόσωπο που τον εκπροσωπεί ή σε εκείνον που ασκεί το διευθυντικό δικαίωμα, ο οποίος με την σειρά του φέρει υποχρέωση πρόνοιας, όπως αυτή προβλέπεται στο νόμο 4808/2021. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 5 του νόμου 4808/2021 ο εκάστοτε εργοδότης οφείλει να πράξει κάθε τι αναγκαίο προκειμένου να προστατεύσει τους εργαζομένους του από οποιαδήποτε συμπεριφορά που συνιστά διάκριση λόγω φύλου και ειδικότερα σεξουαλική παρενόχληση. Η πρόνοια του εργοδότη συνεπάγεται τη λήψη των αναγκαίων μέτρων για την προστασία της ηθικής υπόστασης και αξιοπρέπειας του εργαζομένου, καθώς και την υποχρέωση αποχής από κάθε πράξη ή παράλειψη, που δύναται να προκαλέσει προσβολή της προσωπικότητας του εργαζομένου. Ο εργοδότης οφείλει από την στιγμή που ενημερωθεί για κάποιο περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης μεταξύ συναδέλφων  να προχωρήσει στη λήψη νέων μέτρων τα οποία θα εξασφαλίσουν τη μη επανάληψη της συμπεριφοράς αυτής στο μέλλον, ενώ θα πρέπει να παρέχει κάθε μορφής στήριξη προς το θύμα της παρενοχλητικής συμπεριφοράς.

Θέσπιση πολιτικής για τη βία και παρενόχληση:

Περαιτέρω, ο νόμος 4808/2021 κάνει άλλη μία επιπλέον  πρόβλεψη για τις επιχειρήσεις που απασχολούν προσωπικό άνω των 20 ατόμων. Ειδικότερα, στην διάταξη του άρθρου 9 του νόμου 4808/2021 ρυθμίζεται η υποχρέωση των επιχειρήσεων που απασχολούν προσωπικό πάνω από 20 άτομα να υιοθετούν πολιτική για την πρόληψη και την καταπολέμηση περιστατικών βίας και παρενόχλησης στην εργασία, στην οποία θα αναφέρεται η μηδενική ανοχή της επιχείρησης απέναντι σε αυτές τις μορφές συμπεριφοράς, καθώς και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εργαζομένων και του εργοδότη για την πρόληψη του φαινομένου αυτού.  Ουσιαστικά, ο νομοθέτης επιχειρεί την υιοθέτηση μίας νέας εργασιακής κουλτούρας, σύμφωνα με την οποία ο εργοδότης οφείλει να ενημερώνει και να  ενεργεί κατά τρόπο που να προστατεύει τους εργαζομένους του, αναφορικά με ζητήματα βίας και παρενόχλησης. Με την υφιστάμενη νομοθεσία μπορεί να λεχθεί ότι επιχειρείται να διαμορφωθεί ένα επαρκές πλαίσιο προστασίας του εργαζομένου που υφίσταται την παρενοχλητική συμπεριφορά. Πέρα των δικαιωμάτων και δυνατοτήτων που έχει το θιγόμενο πρόσωπο, ως αναφέρθηκαν ανωτέρω, καθώς και της δικαστικής προστασίας, ο θιγόμενος έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στον Συνήγορο του Πολίτη, αλλά και στην Επιθεώρηση Εργασίας. Ειδικότερα, με το νόμο 4808/2021, συστήνεται Αυτοτελές Τμήμα στην Επιθεώρηση Εργασίας, για παρακολούθηση της βίας και παρενόχλησης στον χώρο εργασίας. Ο θιγόμενος επομένως έχει το δικαίωμα να προσφύγει στο ανωτέρω τμήμα, το οποίο με τη σειρά του οφείλει να ερευνήσει την καταγγελία του και να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την προστασία του θύματος. Γίνεται επομένως αντιληπτό ότι η σεξουαλική παρενόχληση ως φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας αντιμετωπίζεται επαρκώς νομοθετικά από την ελληνική έννομη τάξη. Εντούτοις, η νομική αντιμετώπιση και η καταστολή του φαινομένου αυτού δεν είναι αρκετή προκειμένου να εξαλειφθεί στην πράξη από τους χώρους εργασίας. Η  ενημέρωση, ως μέσω πρόληψης αυτού διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εξάλειψη της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας. Αυτό ακριβώς προσπαθεί να πετύχει ο νόμος 4808/2021 με την σχετική πρόβλεψη για την πρόληψη και καταπολέμηση περιστατικών βίας και παρενόχλησης στον χώρο εργασίας. Προκειμένου να επιτευχθεί η  περιστολή του φαινόμενου θα πρέπει ο εργαζόμενος να γνωρίζει τα δικαιώματα και τα όρια της συμπεριφοράς των εργοδοτών και των συναδέλφων του, ενώ με την σειρά του ο εργοδότης υποχρεούται να λαμβάνει στα πλαίσια πρόνοιας κάθε δυνατό μέτρο που θα αποτρέπει τέτοιου είδους συμπεριφορές και θα εξασφαλίζει ένα υγειές και ασφαλές περιβάλλον για τους εργαζομένους του.