Αρθρογραφία

Ο Γραμμένος Ε. Ευστάθιος είναι Δικηγόρος Αθηνών – Εργατολόγος και επισκέπτης Καθηγητής στο μάθημα «ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό «Διοίκηση Ανθρωπίνου Δυναμικού» του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Είναι πολύ πιθανό στο πλαίσιο της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας και της καθημερινής παροχής των υπηρεσιών από πλευράς του εργαζόμενου να προκληθούν ζημίες, οι οποίες ενδεχομένως οφείλονται είτε σε δόλο του, είτε ακόμη και σε μια στιγμιαία απροσεξία του. Τούτο είναι εύλογο, δεδομένου πως ακόμη και στον πιο επιμελή και ευσυνείδητο εργαζόμενο, είναι δυνατό σε συνθήκες διαρκούς έντασης και σωματικής ή πνευματικής κόπωσης, να καμφθεί στιγμιαία η απαιτούμενη προσοχή και επιμέλεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Η ευθύνη του εργαζομένου για ζημίες που προκαλεί κατά την εκτέλεση της εργασίας του, ρυθμίζεται από το άρθρο 652 ΑΚ, όπως αυτό τροποποιήθηκε και ισχύει πλέον με το άρθρο 49 Ν. 4611/2019 και αποκατέστησε την έως τότε ανεπιεική για τον εργαζόμενο εφαρμοζόμενη διάταξη.

Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 652 ΑΚ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

Πριν την τροποποίησή του με το Ν. 4611/2019, το άρθρο 652 ΑΚ καθιέρωνε την πλήρη  ευθύνη του εργαζόμενου για κάθε πταίσμα. Ο μισθωτός δηλαδή ευθυνόταν για την αποκατάσταση της ζημίας που προξένησε κατά την εκτέλεση της εργασίας του, ανεξάρτητα από το βαθμό πταίσματος που τον βαρύνει. Τούτη ωστόσο η διάταξη δίκαια κρίθηκε ανεπιεικής για τον εργαζόμενο, στο μέτρο που δεν προβαίνει σε μια δίκαιη κατανομή της ζημίας ανάμεσα στον εργοδότη και τον εργαζόμενο. Οι εύλογες αντιρρήσεις που ανέκυψαν απέναντι στην απολυτότητα της προγενέστερης ρύθμισης εκκινούν από τη σκέψη πως ο εργαζόμενος εντάσσεται σε μια γενικότερη οργάνωση εργασίας, διαθέτοντας την εργασιακή του δύναμη και εκτελώντας τα καθήκοντά του, προς όφελος και για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του εργοδότη, ο οποίος και αυτονόητα φέρει και τον επιχειρηματικό κίνδυνο, ο οποίος το δίχως άλλο περιλαμβάνει και την ενδεχόμενη πρόκληση ζημιών στην επιχείρησή του. Άλλωστε, η αμοιβή την οποία λαμβάνει ο εργαζόμενος ως αντάλλαγμα για την παροχή των υπηρεσιών του τελεί σε προφανή δυσαναλογία με τον κίνδυνο των ζημιών στους οποίους αυτός εκτίθεται, αφού ο μισθός του δε λειτουργεί αντισταθμιστικά προς τις καταστάσεις κινδύνων που αντιμετωπίζει (ΜονΠρωτΓιαννιτσών 273/1995, το οποίο απέκλινε από την πάγια τότε νομολογία και δέχθηκε τον περιορισμό της ζημίας του εργαζομένου).

Δεν είναι δυνατό με λίγα λόγια να αξιώνεται η πλήρης αποκατάσταση της ζημίας που προκαλείται από τον εργαζόμενο, όταν ο ίδιος λόγω της σχέσης εξάρτησης που τον συνδέει με τον εργοδότη, δεν είναι σε θέση να αξιοποιήσει την εργασιακή του δύναμη, με σκοπό το προσωπικό του όφελος. Αντίθετα, ο κίνδυνος των ζημιών εντοπίζεται περισσότερο στο πρόσωπο που αντλεί τα οφέλη της συγκεκριμένης εργασίας και έχει την ευθύνη της οργάνωσής της. Υπήρξαν μεμονωμένες αποκλίσεις από την ως άνω ρύθμιση και πριν την τροποποίηση του άρθρου, μέσω της θεωρίας των «επιρρεπών σε ζημία εργασιών», κατά τις οποίες ο εργαζόμενος ευθυνόταν πλήρως σε περίπτωση πρόκλησης ζημίας από δόλο ή βαριά αμέλεια και αντίστοιχα η ευθύνη του περιοριζόταν εάν ευθυνόταν με ελαφρά αμέλεια. Τούτο όμως το κριτήριο των επιρρεπών σε ζημία εργασιών δεν οδηγούσε συχνά σε ορθά αποτελέσματα, δεδομένου πως μια εν γένει μη επιρρεπής σε ζημία εργασία θα μπορούσε τη δεδομένη χρονική στιγμή να ενέχει πράγματι κίνδυνο για πρόκληση ζημίας. Δεν είναι δυνατή δηλαδή μια εκ των προτέρων κατηγοριοποίηση των εργασιών σε επιρρεπείς και μη επιρρεπείς σε ζημίες, με αποτέλεσμα η θεωρία αυτή να εγκαταλειφθεί και να αξιοποιείται πλέον ως απλό κριτήριο κατά τον επιμερισμό της ζημίας μεταξύ εργαζομένου και εργοδότη.

Η ΝΕΑ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 652 ΑΚ

Λαμβάνοντας υπόψη τις ανωτέρω θέσεις, ο Έλληνας νομοθέτης προέβη σε τροποποίηση της διάταξης του άρθρου 652 ΑΚ, αποκλίνοντας πλέον από την πλήρη ευθύνη του εργαζομένου για κάθε πταίσμα. Σύμφωνα με τη διάταξη όπως ισχύει σήμερα, «Ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει με επιμέλεια την εργασία που ανέλαβε. Ο βαθμός της επιμέλειας του εργαζομένου κρίνεται με βάση τη σύμβαση, ενόψει του είδους της ανατεθείσας εργασίας, της μόρφωσης ή των ειδικών γνώσεων που απαιτούνται για την εργασία, καθώς και των ικανοτήτων και των ιδιοτήτων του εργαζομένου που ο εργοδότης γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει. Ο εργαζόμενος ευθύνεται για τη ζημία που προξενείται στον εργοδότη από δόλο. Σε περίπτωση πρόκλησης ζημίας στον εργοδότη από αμέλεια του εργαζομένου κατά την εκτέλεση της εργασίας, το δικαστήριο μπορεί να απαλλάξει τον εργαζόμενο από την ευθύνη, ιδίως σε περίπτωση ελαφριάς αμέλειας, ή να κατανείμει τη ζημία μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, καταλογίζοντας στον εργοδότη τη ζημία που αναλογεί στον επιχειρηματικό του κίνδυνο ή που παρίσταται δυσανάλογη σε σχέση με την ωφέλεια του εργαζομένου από τη σύμβαση».

Η νέα διάταξη δεν περιορίζεται στις επιρρεπείς σε ζημία εργασίας και καθιερώνει πράγματι τον περιορισμό της ευθύνης του εργαζόμενου ανάλογα με τον βαθμό υπαιτιότητας που τον βαρύνει. Ασφαλώς, ο περιορισμός της ευθύνης του χωρεί, εφόσον η ζημία προκλήθηκε πράγματι κατά την εκτέλεση της εργασίας και όχι σε άλλο χρόνο, κατά τον οποίο ο εργαζόμενος εκπλήρωνε προσωπικούς του σκοπούς (λ.χ. χρήση εταιρικού οχήματος για προσωπικές υποθέσεις). Εφόσον λοιπόν πληρούται το πραγματικό της διάταξης, ο εργαζόμενος ευθύνεται πλήρως σε αποκατάσταση της ζημίας, όταν τον βαρύνει δόλος. Ο δόλος θα πρέπει να αφορά τόσο την παράβαση της υποχρέωσης, όσο και την επέλευση της ζημίας. Όταν αντίστοιχα η ζημία αποδίδεται σε βαριά αμέλειά του, κατά κανόνα και πάλι υποχρεούται να αποκαταστήσει πλήρως τη ζημία που προκάλεσε.

Όταν ωστόσο, η πρόκληση της ζημίας οφείλεται σε ελαφρά αμέλειά του, η νέα διάταξη του άρθρου 652 ΑΚ δίνει τη δυνατότητα στον δικαστή να επιμερίσει τη ζημία μεταξύ των μερών ή και να απαλλάξει πλήρως τον εργαζόμενο. Και προκειμένου να καταλήξει σε ένα δίκαιο καταμερισμό ή στην απαλλαγή του μισθωτού, ο δικαστής θα στηριχτεί σε συγκεκριμένα κριτήρια. Τούτα ενδεικτικά περιλαμβάνουν τον βαθμό πταίσματος του εργαζόμενου, τη θέση του, το ύψος της αμοιβής του, ιδίως εάν υφίσταται ορισμένη πρόσθετη παροχή ως αντιστάθμισμα στην έκθεση του εργαζόμενου σε αυξημένο κίνδυνο ζημιών, την παράλειψή του εργοδότη να ασφαλιστεί έναντι κινδύνων που συνδέονται με την επιχειρηματική του δραστηριότητα, την προηγούμενη συμπεριφορά του εργαζόμενου.

Σε περίπτωση, τέλος, που υφίσταται και συντρέχον πταίσμα του εργοδότη κατά το άρθρο 300 ΑΚ, ο δικαστής είναι σε θέση, αφού πρωτίστως προβεί σε επιμερισμό της ζημίας κατ’ άρθρο 652 ΑΚ, στη συνέχεια να προβεί σε δεύτερη στάθμιση με βάση το άρθρο 300 ΑΚ, μειώνοντας έτι περαιτέρω την ευθύνη του εργαζόμενου ή ακόμη θα τον απαλλάξει πλήρως.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Συνοψίζοντας, η νέα διάταξη του άρθρου 652 ΑΚ ρυθμίζει κατά τρόπο δικαιότερο την ευθύνη του εργαζομένου λόγω ζημιών που ο ίδιος προκάλεσε, λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαιτερότητα της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας, τη διαπραγματευτική ανισορροπία των μερών και τη μειονεκτικότητα του εργαζόμενου σε αυτή, ώστε εύλογα να μην επιτρέπεται η πλήρης συμμετοχή του στις ζημίες της επιχείρησης, όταν αυτές δεν οφείλονται σε δόλο ή βαριά αμέλειά του. Η παλαιά ρύθμιση δε λάμβανε υπόψη πως η πρόκληση των εν λόγω ζημιών ανήκουν στον επιχειρηματικό κίνδυνο, τον οποίο φέρει ο εργοδότης και καθιερώνοντας με αυτό τον τρόπο την πλήρη ευθύνη του για κάθε πταίσμα, ανέτρεπαν ουσιωδώς την ισορροπία παροχής και αντιπαροχής μεταξύ των μερών.

Συντάκτης: Ιωάννης Γερέλκης, Ασκούμενος Δικηγόρος.