Αρθρογραφία

Ο Γραμμένος Ε. Ευστάθιος είναι Δικηγόρος Αθηνών – Εργατολόγος και επισκέπτης Καθηγητής στο μάθημα «ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό «Διοίκηση Ανθρωπίνου Δυναμικού» του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ήδη από την 25^η.8.2025 έχει τεθεί σε Δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, οι ρυθμίσεις του οποίου προκάλεσαν συζήτηση και προβληματισμό, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Μεταξύ των κρίσιμων προτεινόμενων ρυθμίσεων, περιλαμβάνεται και εξειδίκευση του νομικού πλαισίου που περιβάλλει τη χρήση της ψηφιακής κάρτας εργασίας, η οποία εφαρμόζεται πλέον σε ένα μεγάλο μέρος των ελληνικών επιχειρήσεων, με την τελευταία χρονικά επέκταση να αφορά την ένταξή της και στον κλάδο του τουρισμού και του επισιτισμού. Ενόψει της καινοτομίας της ρύθμισης, αλλά και των υψηλών επιβαλλόμενων διοικητικών προστίμων σε περίπτωση παράβασης των σχετικών διατάξεων, οι νέες ρυθμίσεις απαιτούν μια προσεκτικότερη αξιολόγηση και ερμηνεία.

ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 580 παρ. 2^Α του Π.Δ. 65/2025, όπως αυτό διαμορφώνεται με την προτεινόμενη ρύθμιση, «Οι επιχειρήσεις – εργοδότες που έχουν ενταχθεί στον μηχανισμό της ψηφιακής κάρτας εργασίας και την έχουν ενεργοποιήσει δύνανται να συμφωνούν εγγράφως με τους εργαζόμενους τους ευέλικτη προσέλευση μέχρι χρονικό διάστημα εκατό είκοσι (120) λεπτών ημερησίως. Αν υπάρχει τέτοια συμφωνία, η έναρξη της εργασίας είναι δυνατή από τη δηλωθείσα έναρξη του ωραρίου στην ψηφιακή οργάνωση του χρόνου εργασίας και έως τη λήξη του χρόνου της ευέλικτης προσέλευσης». Η ευέλικτη προσέλευση εργαζομένων επιχειρήσεων που εντάσσονται στο σύστημα της ψηφιακής κάρτας εργασίας προβλέφθηκε πρωτίστως στην υπ’ αριθ. 37271/21.6.2024 εγκύκλιο του Υπουργείου Εργασίας και πλέον προστέθηκε και στις κύριες διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας και του Π.Δ. 65/2025 (Κώδικας Εργατικού Δικαίου). Με βάση την εν λόγω διάταξη, αν το δηλωθέν ωράριο στην ψηφιακή οργάνωση του χρόνου εργασίας είναι 09:00-17:00 και έχει συμφωνηθεί ευέλικτη προσέλευση 30 λεπτών, ο εργαζόμενος οφείλει να προσέλθει στην επιχείρηση μεταξύ 9:00 και 9:30 και η σήμανση της κάρτας θα πρέπει να έχει γίνει εντός αυτού του χρονικού διαστήματος. Σε μια τέτοια περίπτωση η αποχώρηση μετά την συμπλήρωση 8ώρου παρατείνεται αντίστοιχα ήτοι μεταξύ 17:00 και 17:30 και θεωρείται δικαιολογημένη, εφόσον βέβαια αποδεικνύεται από την σήμανση της ψηφιακής κάρτας και του συμφωνηθέντα όρου περί ευέλικτης προσέλευσης.

Επρόκειτο για μια απαραίτητη προσθήκη, η οποία ήταν αποτέλεσμα των εργοδοτικών διαμαρτυριών απέναντι σε μια «άκαμπτη» ρύθμιση, η οποία δε θα συγχωρούσε ούτε την παραμικρή καθυστέρηση του εργαζομένου, η οποία ενδεχομένως να οφειλόταν σε ανυπαίτιο κώλυμά του ή σε κάποιο περιστατικό ανώτερης βίας. Γι’ αυτό, ήδη δυνάμει της εν λόγω εγκυκλίου και πλέον, δυνάμει ρητής νομοθετικής διάταξης, παρέχεται η δυνατότητα συμβατικού προσδιορισμού του χρονικού διαστήματος, κατά το οποίο τέτοια καθυστέρηση «θα συγχωρείται», με αντίστοιχη προφανώς παράταση της λήξης του ωραρίου απασχόλησης. Πάντως, αξίζει να υπογραμμιστεί πως η ευέλικτη προσέλευση ισχύει μόνο για το μετά την αρχική έναρξη του ωραρίου διάστημα. Δηλαδή, στο ανωτέρω εκτιθέμενο παράδειγμα, μια συμφωνημένη ευέλικτη προσέλευση 30 λεπτών δεν συνεπάγεται ότι ο εργαζόμενος μπορεί να προσέλθει και να σημάνει την κάρτα του πριν την έναρξη του δηλωθέντος ωραρίου, δηλαδή για παράδειγμα στις 8:30 αντί για τις 9:00. Στην προκείμενη περίπτωση, αν υφίσταται σήμανση της ψηφιακής κάρτας στις 8:30 και δεν έχει προηγηθεί μεταβολή του δηλωθέντος ωραρίου πριν την ανάληψη της υπηρεσίας από τον εργαζόμενο (σύμφωνα με το προαναγγελτικό σύστημα) ή αντίστοιχη απολογιστική δήλωση (σύμφωνα με το απολογιστικό σύστημα, αυτό θεωρείται αναντιστοιχία μεταξύ δηλωθέντος ωραρίου και σήμανσης της ψηφιακής κάρτας και εφόσον διαπιστωθεί από την Επιθεώρηση Εργασίας, δύνανται να επιβληθούν κυρώσεις.

ΧΡΟΝΟΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ

Σύμφωνα με την παράγραφο 2^Β του άρθρου 580 Π.Δ. 65/2025, όπως αυτό θα διαμορφωθεί μετά την ψήφιση του σχεδίου νόμου, «Η σήμανση της ψηφιακής κάρτας πρέπει να πραγματοποιείται: α) κατά την έναρξη του δηλωθέντος ωραρίου, μετά από τον χρόνο προετοιμασίας προς ανάληψη εργασίας, και β) κατά τη λήξη του δηλωθέντος ωραρίου, πριν από τον χρόνο προετοιμασίας προς αποχώρηση. Στις επιχειρήσεις – εργοδότες που ανήκουν κατά κύρια δραστηριότητα (βάσει ΚΑΔ) στον κλάδο της βιομηχανίας, ο χρόνος προετοιμασίας δεν μπορεί να υπερβαίνει τα τριάντα (30) λεπτά πριν από την έναρξη της εργασίας και τα τριάντα (30) λεπτά μετά από τη λήξη της εργασίας. Στις επιχειρήσεις – εργοδότες όλων των κλάδων, πλην αυτών του προηγούμενου εδαφίου, ο χρόνος προετοιμασίας δεν μπορεί να υπερβαίνει τα δέκα (10) λεπτά πριν από την έναρξη της εργασίας και τα δέκα (10) λεπτά μετά από τη λήξη της εργασίας. Εάν κατά τον ανωτέρω χρόνο βρεθεί εργαζόμενος να απασχολείται πραγματικά, επιβάλλονται από την Επιθεώρηση Εργασίας οι προβλεπόμενες διοικητικές κυρώσεις βάσει του άρθρου 572».

Με την εν λόγω ρύθμιση κατ’ ουσίαν τίθεται εκτός χρόνου εργασίας ο χρόνος προετοιμασίας, ήτοι ο χρόνος που απαιτείται για την χρήση συγκεκριμένου ενδύματος ή εξοπλισμού από πλευράς εργαζομένου πριν την έναρξη της εκτέλεσης των καθηκόντων του και αντίστοιχα, η αφαίρεση αυτών μετά τη λήξη της εργασίας του. Η εξαίρεση δε του χρονικού διαστήματος που δαπανά ο εργαζόμενος για να προετοιμαστεί από τον χρόνο εργασίας προκύπτει ευχερώς εκ της ίδιας της διατύπωσης της εν λόγω ρύθμισης, λαμβάνοντας υπόψη ότι η σήμανση της ψηφιακής κάρτας πραγματοποιείται «κατά την έναρξη του δηλωθέντος ωραρίου, μετά από τον χρόνο προετοιμασίας προς ανάληψη εργασίας και κατά τη λήξη του ωραρίου, πριν από τον χρόνο προετοιμασίας προς αποχώρηση». Η ένταξη του χρόνου ενδυμασίας ή εν γένει προετοιμασίας του εργαζομένου για την εκτέλεση των καθηκόντων στο ωράριο εργασίας αφορά σε ένα γενικότερο ζήτημα, το οποίο δεν ανέκυψε το πρώτον με την εμφάνιση της ψηφιακής κάρτας εργασίας, δίχως ακόμη να υφίσταται πάγια διαμορφωμένη άποψη. Κατά τη γνώμη μας, υπεραπλουστευτικές απόψεις σύμφωνα με τις οποίες ο χρόνος ενδυμασίας δεν αποτελεί εν στενή εννοία παροχή υπηρεσιών, αλλά προπαρασκευαστικό στάδιο αυτής, με αποτέλεσμα να τίθεται άνευ ετέρου εκτός χρόνου εργασίας, πρέπει να απορρίπτονται, διότι παραλείπουν να προβούν σε κρίσιμες σταθμίσεις και αξιολογήσεις, οδηγούμενες σε όλως ανεπιεική για τον εργαζόμενο αποτελέσματα. Είναι επιβεβλημένο κατά τη στάθμιση των συμφερόντων των μερών να λαμβάνεται υπόψη πως η εν λόγω προετοιμασία σκοπεί στην εξυπηρέτηση αλλότριων συμφερόντων και πραγματοποιείται συνήθως στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης, ανεξαρτήτως εάν αφορά σε προστατευτική στολή ή απλά σε συγκεκριμένη ενδυμασία που για λόγους ομοιομορφίας ή marketing φέρουν οι εργαζόμενοι. Ασφαλώς, ακόμη αυστηρότερες αξιολογήσεις πραγματοποιούνται όταν η στολή εργασίας υπαγορεύεται από λόγους προστασίας της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων, όταν δηλαδή η ενδυμασία σκοπεί στην προστασία τους δυνάμει νομοθετικής ρύθμισης ή κανονιστικής ισχύος διάταξης. Και τούτο, διότι φέροντας ο εργαζόμενος την ενδεδειγμένη προστατευτική στολή, πέραν της προσωπικής προστασίας της υγείας του ιδίου, συντείνει και στην εκπλήρωση από πλευράς του εργοδότη της υποχρέωσης λήψης μέτρων για την προστασία της υγείας και ασφάλειάς του.

Η εν λόγω λοιπόν προτεινόμενη ρύθμιση σφάλλει κατά τη γνώμη που προεκτέθηκε, εξαιρώντας από τον χρόνο εργασίας τον χρόνο που απαιτείται για την προετοιμασία του εργαζομένου. 

ΟΡΦΑΝΑ ΧΤΥΠΗΜΑΤΑ

Σύμφωνα με την προτεινόμενη ρύθμιση της παρ. 2^Γ του άρθρου 580 Π.Δ. 65/2025, «Η διαπίστωση πλέον του αριθμού των τριών (3) μονών σημάνσεων τον μήνα ανά εργαζόμενο, όταν δεν δικαιολογείται από τη φύση ή την οργάνωση του χρόνου εργασίας ή γεγονός ανωτέρας βίας ή αντικειμενική αδυναμία, και οφείλεται σε αμέλεια του εργαζόμενου, συνιστά αιτία ελέγχου από την Επιθεώρηση Εργασίας στο πλαίσιο της ανάλυσης εκτίμησης κινδύνου». Πρόκειται κατ’ ουσία για ρύθμιση που θέτει ανώτατο όριο στα λεγόμενα «ορφανά χτυπήματα», όταν δηλαδή ο εργαζόμενος έχει προβεί μόνο σε σήμανση εισόδου και όχι εξόδου και αντίστροφα. Σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη, ο εντοπισμός εκ των στοιχείων που μεταφέρονται στο διασυνδεδεμένο σύστημα του Υπουργείου Εργασίας ή και κατόπιν επιτόπιων ελέγχων, άνω των τριών ορφανών χτυπημάτων (λ.χ. όταν ο εργαζόμενος «χτυπά» είσοδο, όχι όμως «έξοδο»), ναι μεν δε συνεπάγεται αμέσως την επιβολή προστίμου, πλην όμως αποτελεί κρίσιμο παράγοντα κατά την ανάλυση κινδύνου για την πρόκληση επιτόπιου ελέγχου. Οι κυριότερες ενστάσεις των εργοδοτών εντοπίζονται στο γεγονός ότι η υποχρέωση σήμανσης ανήκει στον εργαζόμενο, πλην όμως η ευθύνη από τυχόν αναντιστοιχία στα «χτυπήματα» ή εξ’ ολοκλήρου παράλειψης σημάνσεων, βαραίνει τον εργοδότη.

Το γεγονός δε αυτό ουδόλως λαμβάνει υπόψη ότι πολλές φορές, μολονότι ο εργοδότης έχει εκπληρώσει προσηκόντως τις υποχρεώσεις του για παροχή εκπαίδευσης και ενημέρωσης προς το προσωπικό του για την ορθή χρήση της ψηφιακής κάρτας εργασίας, εντούτοις αυτό δεν αρκεί,  όταν η παραβίαση της υποχρέωσης σήμανσης της κάρτας είναι αποτέλεσμα υπαίτιας άρνησης συμμόρφωσης του εργαζόμενου, ο οποίος ενδεχομένως επιδιώκει με αυτό τον τρόπο την πρόκληση ζημίας στον εργοδότη. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι δυνατή η επίκληση του άρθρου 652 ΑΚ ως προς την ευθύνη του εργαζομένου σε περίπτωση πρόκλησης ζημίας σε βάρος του εργοδότη, η οποία ασφαλώς προϋποθέτει την έγερση αγωγής εναντίον του εργαζομένου ενώπιον τον Πολιτικών Δικαστηρίων. Επιπρόσθετα δε είναι θεμιτή και η προσθήκη σχετικού όρου στις ατομικές συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων ή στον κανονισμό εργασίας της επιχείρησης (εάν υφίσταται σχετική υποχρέωση κατάρτισής του), όπου ρητά θα καταφάσκεται ευθύνη του εργαζόμενου, σε περίπτωση επιβολής διοικητικού προστίμου λόγω παραβίασης των διατάξεων για τη σήμανση της ψηφιακής κάρτας εργασίας με υπαιτιότητα του τελευταίου, δυνάμει της οποίας θα επωμίζεται ενδεχομένως μέρος ή το σύνολο αυτού, θα δύναται δε να αποτελεί και σπουδαίο λόγο για την καταγγελία της σύμβασης εργασίας.

Πάντως, πρέπει να επισημανθεί ότι παρά τη διαφαινόμενη απολυτότητα της εν λόγω ρύθμισης, το γεγονός πως η υπέρβαση των τριών μονών σημάνσεων μηνιαίως κρούει τον κώδωνα της Επιθεώρησης Εργασίας για διενέργεια ελέγχου, δε σημαίνει ότι αυτός θα πραγματοποιηθεί πράγματι ή ότι θα επιβληθεί νομοετελειακά πρόστιμο. Και τούτο, διότι είναι δυνατό το ορφανό χτύπημα να δικαιολογείται από την ειδικότητα ή τη φύση των εκτελούμενων καθηκόντων του εργαζόμενου, όπως θα συνέβαινε στην περίπτωση ενός περιοδεύοντος πωλητή, ο οποίος μολονότι ξεκίνησε την απασχόλησή του από τις εγκαταστάσεις του εργοδότη, εντούτοις η εργασία του έληξε στην κατοικία του ή ενός υπαλλήλου γραφείου, ο οποίος έκανε εξωτερικές δραστηριότητες και ολοκλήρωσε το ωράριό του χωρίς να επιστρέψει στην έδρα της επιχείρησης. Οι ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης πρέπει να συνεκτιμώνται από τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα, προκειμένου να αναδείξουν τον πραγματικό λόγο της υφιστάμενης αναντιστοιχίας.

Συντάκτης: Ιωάννης Γερέλκης | Δικηγόρος