Αρθρογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η απόκτηση οικογένειας αποτελεί συχνά ανασταλτικό παράγοντα στην επαγγελματική εξέλιξη των εργαζομένων. Η αδυναμία τους να συγκεράσουν την επαγγελματική με την οικογενειακή τους ζωή, λόγω της πιεστικής καθημερινότητας, δε τους επιτρέπει να ανταποκριθούν αποτελεσματικά και στους δύο αυτούς ρόλους. Προς αποτροπή αυτής της πραγματικότητας, προστρέχει αρωγός η εργατική νομοθεσία, αμβλύνοντας, στο μέτρο του δυνατού, τις δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει ένας εργαζόμενος γονέας, μέσω της χορήγησης επιπλέον ειδικών αδειών τόσο πριν, όσο και μετά τον τοκετό, οι οποίες σκοπούν στην παροχή διευκολύνσεων στην ανατροφή των τέκνων τους.

ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΑΔΕΙΕΣ

Προτού προβούμε στην σταχυολόγηση των χορηγούμενων από την εργατική νομοθεσία αδειών στους εργαζόμενους γονείς, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε πως είναι κρίσιμη η επιρροή του ενωσιακού νομοθέτη στη διαμόρφωση του πλέγματος προστασίας. Μάλιστα, πολύ πρόσφατα ενσωματώθηκε στην Ελλάδα με το Ν. 4808/2021 η Οδηγία (ΕΕ) 2019/1158 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20^ης Ιουνίου 2019, σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους γονείς και τους φροντιστές, η οποία κατήργησε την προισχύσασα Οδηγία  (ΕΕ) 2010/18 του Συμβουλίου.

Άδεια Μητρότητας

Από τις διατάξεις του άρθρου 7 της ΕΓΣΣΕ 1993 και του άρθρου 7 της ΕΓΣΣΕ 2000-2001, το οποίο κυρώθηκε με το άρθρο 11 του Ν. 2874/2000, η διάρκεια της άδειας μητρότητας ορίζεται στις 17 εβδομάδες για τις εργαζόμενες σε οποιονδήποτε εργοδότη με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου. Από αυτές, τις 8 εβδομάδες πρέπει να πάρει η εργαζόμενη πριν από τον τοκετό και τις υπόλοιπες 9 μετά. Η τήρηση των χρονικών διαστημάτων είναι υποχρεωτική. Σε περίπτωση που η εργαζόμενη γεννήσει πρόωρα, το υπόλοιπο της άδειας χορηγείται μετά τον τοκετό, έτσι ώστε ο χρόνος της άδειας να φθάνει συνολικά τις δέκα επτά (17) εβδομάδες.

Σε περίπτωση που ο τοκετός πραγματοποιηθεί σε χρόνο μεταγενέστερο από αυτόν που είχε αρχικά πιθανολογηθεί, η άδεια που είχε ληφθεί  πριν τον τοκετό παρατείνεται, σε κάθε περίπτωση, μέχρι την πραγματική ημερομηνία του τοκετού, χωρίς αυτή η παράταση να συνεπάγεται την αντίστοιχη μείωση των 9 εβδομάδων της άδειας που πρέπει να λαμβάνεται υποχρεωτικά μετά τον τοκετό.

Η τεκμαιρόμενη μητέρα του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα, που αποκτά τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, καθώς και η εργαζόμενη που υιοθετεί τέκνο από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια και έως την ηλικία των οκτώ (8) ετών, δικαιούνται το μεταγενέθλιο τμήμα της άδειας μητρότητας (9 εβδομάδες), καθώς και τις πάσης φύσεως αποδοχές και επιδόματα που συνδέονται με αυτήν, εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις επιμέρους καταστατικές διατάξεις του φορέα ασφάλισής τους (άρθρο 34 του Ν. 4808/2021).

Ειδική παροχή προστασίας της μητρότητας

Η ειδική άδεια προστασίας της μητρότητας προβλέπεται στο άρθρο 142§1 του Ν. 3655/2008. Χορηγείται πλέον για διάρκεια 9 μηνών και χρονικά έπεται της άδειας λοχείας και της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας, που προβλέφθηκε για πρώτη φορά στην Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση 2004-2005. Σε περίπτωση που η εργαζόμενη δεν κάνει χρήση της ανωτέρω άδειας, δικαιούται αμέσως μετά τη λήξη της άδειας λοχείας την ειδική άδεια προστασίας μητρότητας. Σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 124/2018 γνωμοδότησή του, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους έκρινε ότι ο χρόνος της εννεάμηνης ειδικής άδειας προστασίας της μητρότητας δεν συμψηφίζεται με το διάστημα των 30 μηνών που διαρκεί το μειωμένο ωράριο, το οποίο παρατείνεται αντίστοιχα. Στη διάρκεια του εννεάμηνου μάλιστα, ο ΟΑΕΔ υποχρεούται να καταβάλλει στην εργαζόμενη μητέρα μηνιαίως ποσό ίσο με τον κατώτατο μισθό, καθώς και αναλογία δώρων εορτών και επιδόματος αδείας.

Στην παράγραφο 2 του άρθρου 142 του Ν. 3655/2008, προβλέπεται πως η μητέρα δικαιούται να μεταβιβάσει έως επτά μήνες από την ειδική άδεια προστασίας μητρότητας της παρ. 1 προς τον πατέρα, αν αυτός εργάζεται με σχέση εξαρτημένης εργασίας ορισμένου ή αορίστου χρόνου σε επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις με πλήρη ή μερική απασχόληση. Αυτονόητο είναι πως για όσο διάστημα ο πατέρας απολαμβάνει του δικαιώματος της ειδικής άδειας μητρότητας, δικαιούται αντίστοιχα και τις προβλεπόμενες παροχές (το προβλεπόμενο επίδομα του ΟΑΕΔ, τα δώρα εορτών και το επίδομα άδειας).

Οι προϋποθέσεις για τη μεταβίβαση της άδειας στον πατέρα προβλέφθηκαν πολύ πρόσφατα στην Υπουργική Απόφαση 47360/10-05-2023 του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Ειδικότερα, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 2 της Υπουργικής Απόφασης, η μητέρα είναι αυτή και μόνο αυτή που θα επιλέξει τον τρόπο, με τον οποίο θα κάνει χρήση της ειδικής άδειας μητρότητας, αν δηλαδή θα χορηγήσει τμήμα της και στον πατέρα. Η αξιοποίηση της άδειας δύναται να πραγματοποιηθεί και σε διαστήματα, χωρίς να ενδιαφέρει ο αριθμός των εναλλαγών και ποιος ασκεί το δικαίωμα πρώτος. Η χορήγηση της άδειας στον πατέρα έπειτα από μεταβίβαση σε αυτόν μπορεί να γίνει αμέσως μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας (τοκετού και λοχείας) της μητέρας, είτε αμέσως μετά τη λήξη της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο αδείας από την μητέρα ή από τον πατέρα, ως ισχύουν κάθε φορά, είτε ακόμη μετά τη λήξη της ετήσιας κανονικής άδειας του πατέρα ή της μητέρας, εφόσον τα διαστήματα των ανωτέρω αδειών είναι συνεχόμενα.

Άδεια Πατρότητας

Με το άρθρο 27 του ν. 4808/2021 και σύμφωνα με τις επιταγές της Οδηγίας 2019/1158/ΕΕ, κάθε εργαζόμενος πατέρας δικαιούται άδεια πατρότητας δεκατεσσάρων (14) εργάσιμων ημερών, με αποδοχές, η οποία πρέπει να λαμβάνεται κατά τη γέννηση του τέκνου, χωρίς καμία απολύτως προϋπόθεση και ανεξάρτητα από την οικογενειακή του κατάσταση. Η άδεια αυτή χορηγείται συνολικά ή τμηματικά σύμφωνα με την αίτηση του εργαζόμενου ως εξής: είτε α) ο εργαζόμενος λαμβάνει δύο (2) ημέρες άδειας πριν την αναμενόμενη ημερομηνία τοκετού, προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες που συνδέονται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, οπότε στην περίπτωση αυτή, οι υπόλοιπες δώδεκα (12) ημέρες, χορηγούνται, συνολικά ή τμηματικά, άμεσα λόγω της γέννησης του τέκνου, εντός τριάντα (30) ημερών από την ημερομηνία γέννησης είτε β) χορηγείται το σύνολο των ημερών αδείας μετά την ημερομηνία γέννησης. Για την εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης, ο εργαζόμενος γνωστοποιεί την πιθανολογούμενη ημέρα τοκετού στον εργοδότη, προκειμένου ο τελευταίος να λάβει εγκαίρως γνώση. Η άδεια πατρότητας χορηγείται επίσης σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής τέκνου, ηλικίας έως οκτώ (8) ετών, από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια.

Τέλος, σύμφωνα με την υπ’ αρ. 47972/07.07.2022 Εγκύκλιο του Υπουργού Εργασίας διευκρινίζεται ότι σε περίπτωση νοσηλείας του νεογνού μετά τον τοκετό, κατά το διάστημα του πρώτου μήνα από την γέννησή του, λόγω της οποίας η χορήγηση της άδειας κατά το διάστημα αυτό δεν συμβαδίζει με τον σκοπό της χορήγησής της που είναι η φροντίδα αυτού και η ενίσχυση του συναισθηματικού δεσμού του πατέρα με το παιδί, τότε είναι δυνατή, έπειτα από συμφωνία των μερών (άρθρο 46, παρ. 3), η χορήγηση τμήματος ή και συνόλου της άδειας άμεσα μετά την ολοκλήρωση της νοσηλείας του τέκνου.

Άδεια φροντίδας παιδιού

Δικαιούχοι της άδειας είναι εναλλακτικά οι εργαζόμενοι φυσικοί, θετοί ή ανάδοχοι γονείς και των δύο φύλων, ανεξάρτητα από το είδος της δραστηριότητας που ασκεί ο άλλος γονέας ακόμη και αν ο άλλος γονέας δεν εργάζεται. Σε περίπτωση διαζυγίου, διάστασης ή γέννησης τέκνου χωρίς γάμο των γονέων του, την άδεια φροντίδας παιδιού λαμβάνει ο γονέας που έχει την επιμέλεια, εκτός και αν συμφωνήσουν διαφορετικά. Ειδικότερα, οι θετοί και ανάδοχοι γονείς δικαιούνται να λάβουν την άδεια φροντίδας τέκνου από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια και εφόσον το τέκνο δεν έχει συμπληρώσει την ηλικία των οκτώ (8) ετών.

Η άδεια χορηγείται για χρονικό διάστημα τριάντα (30) μηνών από τη λήξη της άδειας μητρότητας ή της ειδικής παροχής προστασίας της μητρότητας ή της γονικής άδειας, ως μειωμένο ωράριο. Κατά το παραπάνω διάστημα, ο γονέας που κάνει χρήση του δικαιώματος αυτού, δικαιούται είτε να προσέρχεται κατά μία (1) ώρα αργότερα είτε να αποχωρεί κατά μία (1) ώρα νωρίτερα κάθε ημέρα από την εργασία είτε να τη διακόπτει κατά μία ώρα ημερησίως, σύμφωνα με την αίτησή του. Η άδεια φροντίδας χορηγείται με αποδοχές και θεωρείται ως χρόνος εργασίας ενώ δεν πρέπει να προκαλεί δυσμενέστερες συνθήκες στην απασχόληση και στις εργασιακές σχέσεις.

Γονική Άδεια

Η γονική άδεια χορηγείται σύμφωνα με το άρθρο 28 του ν. 4808/2021 και σύμφωνα με τις επιταγές της Οδηγίας 2019/1158/ΕΕ.

Προβλέπεται ατομικό και αμεταβίβαστο δικαίωμα στην γονική άδεια για κάθε εργαζόμενο γονέα, φυσικό, θετό ή ανάδοχο, καθώς και για κάθε πρόσωπο που ασκεί τη γονική μέριμνα. Η άδεια έχει διάρκεια τεσσάρων (4) μηνών και μπορεί να χορηγηθεί συνεχόμενα ή τμηματικά, ανάλογα με τις ανάγκες του εργαζόμενου, σύμφωνα με την αίτησή του και με τα όσα ειδικότερα ορίζονται, μέχρι το παιδί να συμπληρώσει την ηλικία των οκτώ (8) ετών, με σκοπό την εκπλήρωση των ελάχιστων υποχρεώσεων ανατροφής προς αυτό. Σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής τέκνου ηλικίας έως οκτώ (8) ετών, η γονική άδεια χορηγείται από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια.

Μόνη προϋπόθεση για τη θεμελίωση δικαιώματος χορήγησης της γονικής άδειας από τον εργοδότη αποτελεί ο/η εργαζόμενος/η του άρθρου 1 να έχει συμπληρώσει ένα (1) έτος απασχόλησης, συνεχόμενης ή με διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου στον ίδιο εργοδότη, με την επιφύλαξη εφαρμογής οιασδήποτε ευνοϊκότερης ειδικής διάταξης νόμου, διατάγματος, κανονισμού, συλλογικής σύμβασης, διαιτητικής απόφασης ή συμφωνίας μεταξύ των μερών.

Η γονική άδεια, το συνολικό της διάστημα και ο τρόπος χορήγησής της αναρτάται στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ» στο Έντυπο Ε.14. Επιπρόσθετα, θεσμοθετείται η καταβολή επιδόματος από τη ΔΥΠΑ ενισχύοντας τη δυνατότητα των γονέων να κάνουν χρήση της άδειας αυτής, με σκοπό την αύξηση της χρήσης της, ιδιαιτέρως από τους πατέρες, προκειμένου να υποστηριχθεί η απασχόληση αλλά και η επαγγελματική ανέλιξη των μητέρων.

Αν υπάρχουν περισσότερα παιδιά, το δικαίωμα των γονέων στη γονική άδεια και στο επίδομα είναι αυτοτελές για το καθένα από αυτά, εφόσον από τη λήξη της άδειας που δόθηκε για το  προηγούμενο παιδί μεσολάβησε ένας (1) χρόνος πραγματικής απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη, εκτός αν ορίζεται ευνοϊκότερα από ειδικότερη διάταξη ή ευνοϊκότερη συμφωνία των μερών. Ωστόσο, κατ’ εξαίρεση, γονείς διδύμων, τριδύμων ή και περισσότερων πολύδυμων τέκνων δικαιούνται να λάβουν τη γονική άδεια για κάθε παιδί ξεχωριστά, διακεκομμένα ή και συνεχόμενα, χωρίς δηλαδή να μεσολαβήσει ένας χρόνος πραγματικής υπηρεσίας.

Άδεια Φροντιστή

Με το άρθρο 29 του ν. 4808/2021 και σύμφωνα με τις επιταγές της Οδηγίας 2019/1158/ΕΕ κάθε εργαζόμενος που έχει συμπληρώσει έξι (6) μήνες συνεχόμενης ή με διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου δικαιούται άδεια φροντιστή, όπως αυτός ορίζεται στο άρθρο 26 του ίδιου νόμου, για τη φροντίδα προσώπου, διάρκειας έως πέντε (5) εργάσιμων ημερών για κάθε ημερολογιακό έτος, εφόσον το πρόσωπο αυτό έχει ανάγκη σημαντικής φροντίδας ή υποστήριξης για σοβαρό ιατρικό λόγο, η οποία βεβαιώνεται με ιατρική γνωμάτευση, για την οποία δεν προβλέπεται καταβολή αποδοχών.

Απουσία από την εργασία για λόγους ανωτέρας βίας

Με το άρθρο 30 του ν. 4808/2021 και σύμφωνα με τις επιταγές της Οδηγίας 2019/1158/ΕΕ, θεσμοθετείται δικαίωμα απουσίας του εργαζόμενου γονέα ή φροντιστή, έως δύο (2) φορές ετησίως και έως μία (1) εργάσιμη ημέρα κάθε φορά, με αποδοχές, για λόγους ανωτέρας βίας που συνδέονται με επείγοντα οικογενειακά ζητήματα σε περίπτωση ασθένειας ή ατυχήματος, που καθιστά απαραίτητη την άμεση παρουσία του εργαζομένου. Η ασθένεια ή το ατύχημα του παιδιού ή του προσώπου, σύμφωνα με τους ορισμούς του άρθρου 26 του ίδιου νόμου, βεβαιώνεται με ιατρική γνωμάτευση νοσοκομείου ή θεράποντος ιατρού.