Αρθρογραφία

Εισαγωγή

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός έχει επιφέρει αλματώδεις αλλαγές στις αγορά εργασίας, με νέες μορφές απασχόλησης να κερδίζουν έδαφος, έναντι των παραδοσιακών σχέσεων εξαρτημένης εργασίας, όπως αυτή της εργασίας μέσω πλατφόρμας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, τα συνολικά έσοδα που απέφερε η εργασία μέσω ψηφιακών πλατφορμών αυξήθηκε κατά 500% τα τελευταία πέντε χρόνια. Σήμερα, 28 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες απασχολούνται μέσω πλατφόρμας, ενώ το 2025 αναμένεται να ανέλθουν σε 43 εκατομμύρια. Η ραγδαία αυτή εξάπλωση έθεσε τον Ευρωπαίο νομοθέτη προ των ευθυνών του, καθώς βρίσκεται εν εξελίξει η νομοθετική πρωτοβουλία της Ένωσης για την κατάρτιση Οδηγίας με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εν λόγω εργαζομένων. Οι ρυθμίσεις που περιλαμβάνονται στο προσχέδιο της εν λόγω Οδηγίας παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αναφορικά με τα μέτρα που θα κληθούν να λάβουν τα κράτη – μέλη.

Σκοπός – Πεδίο εφαρμογής

Ο σκοπός της Οδηγίας που βρίσκεται ακόμη εν τω γίγνεσθαι αφορά στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων μέσω πλατφόρμας, διασφαλίζοντας τον ορθό καθορισμό της μορφής της σύμβασης εργασίας τους, τη διαφάνεια και την δικαιοσύνη στην αλγοριθμική διαχείριση των εργαζομένων. Καθιερώνεται προς το σκοπό αυτό ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας όσων απασχολούνται μέσω πλατφόρμας, εφόσον έστω πιθανολογείται ότι έχουν σύμβαση ή σχέση εργασίας με σχετικό περιεχόμενο. Παράλληλα, η Οδηγία παράσχει ορισμούς τόσο της «πλατφόρμας», όσο και του εργαζόμενου μέσω πλατφόρμας, προκειμένου να διασφαλίσει την ομοιόμορφη εφαρμογή του δικαίου μεταξύ των κρατών – μελών. Μάλιστα, σημειώνει χαρακτηριστικά, περιορίζοντας σχετικά το πεδίο προστασίας, πως η προστασία αφορά εργασία η οποία εκτελείται από άτομο, για το οποίο δεν αποτελεί δευτερεύουσα, επικουρικού χαρακτήρα απασχόληση. Ασφαλώς, η παρεχόμενη προστασία δύναται να ενισχυθεί από τα κράτη – μέλη, αφού δεσμεύονται μόνο ως προς το κατώτατο όριο αυτής.

Ο καθορισμός της μορφής απασχόλησης

Τα Κράτη-Μέλη οφείλουν να εφαρμόζουν κατάλληλες και αποτελεσματικές διαδικασίες για την επαλήθευση και διασφάλιση του ορθού προσδιορισμού της εργασιακής σχέσης των προσώπων που εργάζονται μέσω πλατφόρμας. Μάλιστα, δεν ενδιαφέρει πώς τα μέρη χαρακτήρισαν τη μεταξύ τους συμβατική σχέση, αλλά πώς αυτή εκτελείται στην πράξη. Οι εργαζόμενοι μέσω πλατφόρμας οφείλουν, σύμφωνα με το προσχέδιο της Οδηγίας, να παρέχουν τις υπηρεσίες τους, είτε υπό καθεστώς εξαρτημένης εργασίας, είτε ως αυτοαπασχολούμενοι. Η ύπαρξη ωστόσο συμβατικής σχέσης μεταξύ των μερών διαμορφώνει τεκμήριο εξαρτημένης εργασίας, κατά την οποία εργοδότης είναι η ψηφιακή πλατφόρμα. Τα κράτη – μέλη οφείλουν να διασφαλίσουν τη δυνατότητα επίκλησης αυτού του τεκμηρίου, σε περιπτώσεις που γίνεται εσφαλμένη αξιολόγηση και υπαγωγή του καθεστώτος απασχόλησης του εργαζομένου από αρμόδιες αρχές και φορείς. Ασφαλώς, το τεκμήριο είναι μαχητό και υφίσταται η δυνατότητα ανατροπής του από τις ψηφιακές πλατφόρμες. Συναφώς, όταν η ψηφιακή πλατφόρμα ισχυρίζεται πως ο απασχολούμενος δεν εργάζεται στο πλαίσιο εξαρτημένης εργασίας, το βάρος απόδειξης φέρει η ίδια. Όταν, ωστόσο το άτομο που εκτελεί την εργασία προβάλλει αυτόν τον ισχυρισμό, η πλατφόρμα οφείλει να παράσχει τα απαραίτητα προς την ορθή υπαγωγή στοιχεία. Γενικά, τα κριτήρια που η Οδηγία απαιτεί να πληρούνται σωρευτικά, προκειμένου να χαρακτηριστεί ο εργαζόμενος ως αυτοαπασχολούμενος είναι τα εξής: Να μην υφίσταται έλεγχος και κατευθυντήριες οδηγίες από την ψηφιακή πλατφόρμα, καθώς και ο εργαζόμενος να είναι πραγματοποιεί ανεξάρτητη εμπορική δραστηριότητα, η οποία να σχετίζεται με την παρεχόμενη υπηρεσία. Στον αντίποδα, τα κριτήρια προκειμένου να προσδιοριστεί η σχέση εξάρτησης του απασχολούμενου αφορούν μεταξύ άλλων, στον καθορισμό από την πλατφόρμα ανώτατων ορίων του επιπέδου αμοιβής ή τον καθορισμό περιοδικών πληρωμών, των συνθηκών εργασίας, συμπεριλαμβανομένων και εργαλείων αξιολόγησης και ποινών, του χρόνου εργασίας, τον αποκλεισμό της δυνατότητας σύναψης εμπορικών συμβάσεων με επίδοξους πελάτες, την επίβλεψη των εργαζομένων, την επιβολή της αυτοπρόσωπης παροχής εργασίας και την πρόβλεψη ρήτρας ανταγωνισμού.

Προστασία προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων

Με σκοπό την προστασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων, τα Κράτη – Μέλη οφείλουν να απαιτήσουν από τις ψηφιακές πλατφόρμες να ενημερώνουν τους εργαζόμενους αναφορικά με τα αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης που χρησιμοποιούν για την επίβλεψη ή αξιολόγησή τους και τα αυτοματοποιημένα συστήματα λήψης αποφάσεων που επηρεάζουν ουσιωδώς τις συνθήκες εργασίας τους. Περαιτέρω, εξειδικεύονται από την Οδηγία οι πληροφορίες που πρέπει να παρασχεθούν. Αξίζει να σημειωθεί πως η προστασία των εργαζομένων εκκινεί χρονικά ήδη κατά το στάδιο της πρόσληψης. Έτσι, υπερβαίνει την αρχή της αναλογικότητας η επεξεργασία, μέσω της χρήσης των ανωτέρω συστημάτων, προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων που δε συνδέονται εγγενώς και δεν είναι απαραίτητα για την εκτέλεση της σύμβασης εργασίας, τα οποία δύνανται να αφορούν μεταξύ άλλων την ψυχολογική τους κατάσταση, τις ιδιωτικές τους συνομιλίες μεταξύ των λοιπών εργαζομένων και ενδεχομένως συνομιλίες που σκοπούν στη συνδικαλιστική τους δράση και τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους ή δεδομένα σχετικά με την υγεία τους. Ασφαλώς, δεν επιτρέπεται και η επεξεργασία δεδομένων που δύνανται να αποτελέσουν απαγορευμένους λόγους διάκρισης και βιομετρικών στοιχείων. Ασφαλώς, υφίσταται υποχρέωση των πλατφορμών να επιτρέπουν την πρόσβαση των εργαζομένων στα υπό επεξεργασία δεδομένα τους. Περαιτέρω, ως προς τα αυτοματοποιημένα συστήματα, τίθεται η ασφαλιστική δικλείδα και του ανθρώπινου παράγοντα, καθώς οι πλατφόρμες υποχρεούνται να αξιολογούν τους κινδύνους που εγκυμονούν για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων και να προτείνουν αποτρεπτικά μέτρα.

Έννομη προστασία των εργαζομένων – κυρώσεις

Κατά ρητή επιταγή της Οδηγίας, τα Κράτη – Μέλη οφείλουν να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε αποτελεσματική και αμερόληπτη διαδικασία επίλυσης διαφορών, καθώς και δικαίωμα αποζημίωσης, συμπεριλαμβανόμενης και της προσήκουσας αποζημίωσης, σε περίπτωση παραβίασης δικαιώματος που κατοχυρώνεται στην Οδηγία. Μάλιστα, αυτή η πρόσβαση θα πρέπει να είναι δωρεάν, για εργαζόμενους χωρίς τους αναγκαίους πόρους. Προς επίτευξη του ανωτέρω σκοπού, καθιερώνεται εξουσία του δικαστηρίου να απαιτήσει τη συνεργασία της ψηφιακής πλατφόρμας, μέσω της απόδοσης όλων των διαθέσιμων στοιχείων, προκειμένου να επιλυθεί οποιαδήποτε ανακύπτουσα διαφορά. Η προστασία των εργαζομένων μέσω πλατφόρμας εκτείνεται, περαιτέρω και σε περίπτωση δυσμενούς μεταχείρισης ή περιορισμού της συνδικαλιστικής ελευθερίας, αφού η ψηφιακή πλατφόρμα οφείλει να απόστει από οποιαδήποτε ενέργεια που δύναται να θίξει τα προστατευόμενα δικαιώματα του συνεταιρίζεσθαι και της συμμετοχής σε συλλογικές διαπραγματεύσεις. Ασφαλώς, οι εργαζόμενοι προστατεύονται και από την καταγγελία της σύμβασης εργασίας ή άλλου ισοδύναμου μέτρου, εφόσον αυτή οφείλεται σε άσκηση δικαιωμάτων που προστατεύονται από την Οδηγία. Για την παράβαση των υποχρεώσεων των ψηφιακών πλατφορμών, καταλείπεται διακριτική ευχέρεια στα Κράτη – Μέλη να καθορίσουν τις προσήκουσες κυρώσεις, αρκεί αυτές να είναι αποτρεπτικές και αποτελεσματικές και να μη θίγουν το σκοπό της Οδηγίας.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, η ενσωμάτωση της Οδηγίας στις εθνικές νομοθεσίες των Κρατών – Μελών της Ένωσης θα επιτύχει μια ισόρροπη, ομοιόμορφη ρύθμιση της νέας αυτής μορφής απασχόλησης. Κάθε νέο, αρρύθμιστο νομοθετικά καθεστώς εργασίας, αναμφισβήτητα καταλείπει περιθώρια αυθαιρεσιών. Γι’ αυτό, η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία ήταν επιβεβλημένη, προκειμένου να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των εργαζομένων σε αξιοπρεπείς συνθήκες απασχόλησης, με γνώμονα την υγεία και ασφάλειά τους και τις αρχές της ισότητας και της δικαιοσύνης.